Bệnh quất
Nguyên tác: Đỗ Phủ
病橘
杜甫
群橘小生意,
雖多亦奚為.
惜哉結實小,
酸澀如棠梨.
剖之盡蠹蟲,
采掇爽其宜.
紛然不適口,
豈只存其皮.
蕭蕭半死葉,
未忍別故枝.
玄冬霜雪積,
況乃回風吹.
嘗聞蓬萊殿,
羅列瀟湘姿.
此物歲不稔,
玉食朱光輝.
寇盜尚憑陵,
當君減膳時.
汝病是天意,
吾愁罪有司.
憶昔南海使,
奔騰獻荔支.
百馬死山谷,
到今耆舊悲.
Bệnh quất
Đỗ Phủ
Quần quất tiểu sinh ý,
Tuy đa diệc hề vi.
Tích tai kết thực tiểu,
Toan sáp như đường lê.
Phẫu chi tận đố trùng,
Thái chuyết sảng kỳ nghi.
Phân nhiên bất thích khẩu,
Khởi chỉ tồn kỳ bì.
Tiêu tiêu bán tử diệp,
Vị nhẫn biệt cố chi.
Huyền đông sương tuyết tích,
Huống nãi hồi phong xuy.
Thường văn Bồng Lai điện,
La liệt Tiêu Tương tư.
Thử vật tuế bất nẫm,
Ngọc thực thất quang huy.
Khấu đạo thượng bằng lăng,
Đương quân giảm thiện thì.
Nhữ bệnh thị thiên ý,
Ngô bi tội hữu ti.
Ức tích Nam Hải sứ,
Bôn đằng hiến lệ chi.
Bách mã tử sơn cốc,
Đáo kim kỳ cựu bi.
Chú thích: 1/ Tác giả Đỗ Phủ viết bài này khoảng năm 761. Lúc đó, ông cùng gia quyến ở thảo đường đã được một năm. Nếp sống thảnh thơi vì đủ cơm ăn áo mặc. Đây là lúc ông sáng tác mạnh nhất…2/ Bồng Lai, là nơi thần tiên trú ngụ không có thực ngoài biển đông. Trong bài ý chỉ Hoa Thanh cung, gần kinh đô Trường An thời Đường Minh hoàng, trong giai đoạn ông trở thành hôn quân chỉ lo hưởng lạc bên Dương quý phi. 3/ Tiêu Tương, tên đất, nơi sông Tiêu nhập sông Tương, nay trong tỉnh Hồ Nam. 4/ Nam Hải, tên đất, nay là thành phố Quảng Châu trong tỉnh Quảng Đông, nơi sản xuất ra các trái vải ngon nhất nước. Từ Nam Hải tới Hoa Thanh cung, đường dài khoảng 1320 km đường chim bay. Tới mùa vải, sứ giả phải đi ngựa hỏa tốc, chạy suốt ngày đêm sao cho trái vải về tới cung vẫn còn tươi, ngựa chết vì kiệt sức hàng trăm con như tác giả mô tả trong bài.
Dịch nghĩa:
Cây quít bị bệnh
Mọi trái quít đều nhỏ,
tuy nhiều cũng chẳng được việc gì.
Than ôi! Quả đã nhỏ,
lại chua và chát như trái lê dại.
Bổ ra có sâu và bọ,
hái xuống làm gì bây giờ.
Tất nhiên là không ngon miệng,
há chẳng chỉ còn vỏ [để làm thuốc] sao.
Lá rầu rầu sắp chết,
chưa nỡ lìa khỏi cành.
Mùa đông u tối vì sương và tuyết;
lại còn gió thổi trở lại.
[Ta] từng nghe ở điện Bồng Lai,
bầy đầy sản phẩm (quít) của đất Tiêu Tương.
Hàng năm đến mùa mà thiếu món này,
thức ăn dâng vua mất vẻ sáng.
[Hiện nay] trộm cướp đang hoành hành,
[cũng] là lúc đương kim hoàng thượng giảm bớt thức ăn.
Mi [quít] ngã bệnh là theo ý trời,
ta buồn vì tội các quan [để đất nước loạn lạc].
Nhớ xưa sứ giả đi Nam Hải,
chạy ngày đêm đặng lấy trái vải về dâng vua.
Hàng trăm con ngựa chết [vì kiệt sức] trên non cao hốc thẳm,
đến nay người già vẫn thương xót cho truyện xưa.
--Bản dịch của Viên Thu - Nguyễn Minh--
Cây quít bị bệnh
Mọi trái quít đều bé vậy thay,
Tuy nhiều chẳng được việc chi hay.
Than ôi ! Quả nhỏ nhoi mà lại,
Chua chát như lê dại thế này.
Đem bổ ra toàn sâu lẫn bọ,
Hái rồi thì biết tính sao đây.
Tất nhiên khó thể nào ngon miệng,
Chẳng phải chỉ còn vỏ đấy thôi.
Lá hãy rầu rầu như sắp chết,
Mà lòng không nỡ cách xa cây.
Mùa đông u tối vì sương tuyết,
Đã vậy gió luôn trở quấy rầy.
Ta từng nghe ở điện Bồng Lai,
Quít đất Tiêu Tương chất chứa đầy.
Cứ đến hàng năm mà thiếu chúng,
Thức ăn ngài ngự mất màu tươi.
Hiện nay trộm cướp cứ nhì nhằng,
Cũng lúc vua kiêng bớt thức ăn.
Mi ngã bệnh do trời đã định,
Ta buồn vì tội lỗi quan quân.
Nhớ xưa sứ giả đi Nam Hải,
Chạy suốt ngày đêm trẩy vải dâng.
Ngựa chết hàng trăm trên núi thẳm,
Người già nay xót chuyện xa xăm.
--Bản dịch của Nguyễn phước Hậu--
Mọi trái quít tí ti
tuy nhiều chẳng được gì.
Than ôi! Quả đã nhỏ
lại chua chát như lê.
Bổ ra có sâu bọ
Hái xuống để làm chi.
Làm thuốc chỉ cần vỏ
Vị chát tất miệng chê.
Sắp chết lá rầu rầu
lià cành chẳng nở đâu
Mùa đông sương tuyết tối,
trở lại gió thổi mau.
Từng nghe ở cõi Bồng
đầy quít đất Tiêu Tương.
Hàng năm món này vắng
thức dâng mất huy hoàng.
Nay trộm cướp lan tràn
Lúc vua giảm thức ăn
Theo ý trời quít bệnh
Ta buồn lỗi các quan
Xưa sứ đi Nam Hải
chạy lấy vải tiến dâng
Trăm ngựa chết hốc thẳm
Nay già vẫn xót thầm.
--Bản dịch của Nguyễn Minh--
Mọi trái quit xem ra đều nhỏ
Thấy tuy nhiều cũng chẳng ích gì
Than ôi quả quá nhỏ đi
Lại chua và chát như lê trong rừng
Có bổ ra toàn trùng và bọ
Hái xuống làm gì nó bây giờ
Tất nhiên là miệng không ưa
Há chăng còn vỏ phơi khô để dùng
Lá rầu rầu dáng chừng sắp chết
Chưa nỡ rời khi sắp lìa cành
Mùa đông u tối tuyết sương
Lại thêm có gió thổi quanh quẩn hoài
Ta nghe nơi Bồng Lai điện ngọc
Đầy trái cây của đất Tiêu Tương
Đến mùa mà quit chưa dâng
Bữa cơm hoàng thượng dễ thường kém ngon
Nay giặc giã đang cơn làm dữ
Vua kém ăn vì lũ giặc này
Mi ngã bệnh, lại là hay
Ta buồn vì các quan nay kém tài
Nhớ xưa sứ giả đi Nam Hải
Chạy ngày đêm lấy trái vải về
Hàng trăm ngựa chết sơn khê
Nay người già vẫn thương về truyện xưa.
Nguyên tác: Đỗ Phủ
病橘
杜甫
群橘小生意,
雖多亦奚為.
惜哉結實小,
酸澀如棠梨.
剖之盡蠹蟲,
采掇爽其宜.
紛然不適口,
豈只存其皮.
蕭蕭半死葉,
未忍別故枝.
玄冬霜雪積,
況乃回風吹.
嘗聞蓬萊殿,
羅列瀟湘姿.
此物歲不稔,
玉食朱光輝.
寇盜尚憑陵,
當君減膳時.
汝病是天意,
吾愁罪有司.
憶昔南海使,
奔騰獻荔支.
百馬死山谷,
到今耆舊悲.
Bệnh quất
Đỗ Phủ
Quần quất tiểu sinh ý,
Tuy đa diệc hề vi.
Tích tai kết thực tiểu,
Toan sáp như đường lê.
Phẫu chi tận đố trùng,
Thái chuyết sảng kỳ nghi.
Phân nhiên bất thích khẩu,
Khởi chỉ tồn kỳ bì.
Tiêu tiêu bán tử diệp,
Vị nhẫn biệt cố chi.
Huyền đông sương tuyết tích,
Huống nãi hồi phong xuy.
Thường văn Bồng Lai điện,
La liệt Tiêu Tương tư.
Thử vật tuế bất nẫm,
Ngọc thực thất quang huy.
Khấu đạo thượng bằng lăng,
Đương quân giảm thiện thì.
Nhữ bệnh thị thiên ý,
Ngô bi tội hữu ti.
Ức tích Nam Hải sứ,
Bôn đằng hiến lệ chi.
Bách mã tử sơn cốc,
Đáo kim kỳ cựu bi.
Chú thích: 1/ Tác giả Đỗ Phủ viết bài này khoảng năm 761. Lúc đó, ông cùng gia quyến ở thảo đường đã được một năm. Nếp sống thảnh thơi vì đủ cơm ăn áo mặc. Đây là lúc ông sáng tác mạnh nhất…2/ Bồng Lai, là nơi thần tiên trú ngụ không có thực ngoài biển đông. Trong bài ý chỉ Hoa Thanh cung, gần kinh đô Trường An thời Đường Minh hoàng, trong giai đoạn ông trở thành hôn quân chỉ lo hưởng lạc bên Dương quý phi. 3/ Tiêu Tương, tên đất, nơi sông Tiêu nhập sông Tương, nay trong tỉnh Hồ Nam. 4/ Nam Hải, tên đất, nay là thành phố Quảng Châu trong tỉnh Quảng Đông, nơi sản xuất ra các trái vải ngon nhất nước. Từ Nam Hải tới Hoa Thanh cung, đường dài khoảng 1320 km đường chim bay. Tới mùa vải, sứ giả phải đi ngựa hỏa tốc, chạy suốt ngày đêm sao cho trái vải về tới cung vẫn còn tươi, ngựa chết vì kiệt sức hàng trăm con như tác giả mô tả trong bài.
Dịch nghĩa:
Cây quít bị bệnh
Mọi trái quít đều nhỏ,
tuy nhiều cũng chẳng được việc gì.
Than ôi! Quả đã nhỏ,
lại chua và chát như trái lê dại.
Bổ ra có sâu và bọ,
hái xuống làm gì bây giờ.
Tất nhiên là không ngon miệng,
há chẳng chỉ còn vỏ [để làm thuốc] sao.
Lá rầu rầu sắp chết,
chưa nỡ lìa khỏi cành.
Mùa đông u tối vì sương và tuyết;
lại còn gió thổi trở lại.
[Ta] từng nghe ở điện Bồng Lai,
bầy đầy sản phẩm (quít) của đất Tiêu Tương.
Hàng năm đến mùa mà thiếu món này,
thức ăn dâng vua mất vẻ sáng.
[Hiện nay] trộm cướp đang hoành hành,
[cũng] là lúc đương kim hoàng thượng giảm bớt thức ăn.
Mi [quít] ngã bệnh là theo ý trời,
ta buồn vì tội các quan [để đất nước loạn lạc].
Nhớ xưa sứ giả đi Nam Hải,
chạy ngày đêm đặng lấy trái vải về dâng vua.
Hàng trăm con ngựa chết [vì kiệt sức] trên non cao hốc thẳm,
đến nay người già vẫn thương xót cho truyện xưa.
--Bản dịch của Viên Thu - Nguyễn Minh--
Cây quít bị bệnh
Mọi trái quít đều bé vậy thay,
Tuy nhiều chẳng được việc chi hay.
Than ôi ! Quả nhỏ nhoi mà lại,
Chua chát như lê dại thế này.
Đem bổ ra toàn sâu lẫn bọ,
Hái rồi thì biết tính sao đây.
Tất nhiên khó thể nào ngon miệng,
Chẳng phải chỉ còn vỏ đấy thôi.
Lá hãy rầu rầu như sắp chết,
Mà lòng không nỡ cách xa cây.
Mùa đông u tối vì sương tuyết,
Đã vậy gió luôn trở quấy rầy.
Ta từng nghe ở điện Bồng Lai,
Quít đất Tiêu Tương chất chứa đầy.
Cứ đến hàng năm mà thiếu chúng,
Thức ăn ngài ngự mất màu tươi.
Hiện nay trộm cướp cứ nhì nhằng,
Cũng lúc vua kiêng bớt thức ăn.
Mi ngã bệnh do trời đã định,
Ta buồn vì tội lỗi quan quân.
Nhớ xưa sứ giả đi Nam Hải,
Chạy suốt ngày đêm trẩy vải dâng.
Ngựa chết hàng trăm trên núi thẳm,
Người già nay xót chuyện xa xăm.
--Bản dịch của Nguyễn phước Hậu--
Mọi trái quít tí ti
tuy nhiều chẳng được gì.
Than ôi! Quả đã nhỏ
lại chua chát như lê.
Bổ ra có sâu bọ
Hái xuống để làm chi.
Làm thuốc chỉ cần vỏ
Vị chát tất miệng chê.
Sắp chết lá rầu rầu
lià cành chẳng nở đâu
Mùa đông sương tuyết tối,
trở lại gió thổi mau.
Từng nghe ở cõi Bồng
đầy quít đất Tiêu Tương.
Hàng năm món này vắng
thức dâng mất huy hoàng.
Nay trộm cướp lan tràn
Lúc vua giảm thức ăn
Theo ý trời quít bệnh
Ta buồn lỗi các quan
Xưa sứ đi Nam Hải
chạy lấy vải tiến dâng
Trăm ngựa chết hốc thẳm
Nay già vẫn xót thầm.
--Bản dịch của Nguyễn Minh--
Mọi trái quit xem ra đều nhỏ
Thấy tuy nhiều cũng chẳng ích gì
Than ôi quả quá nhỏ đi
Lại chua và chát như lê trong rừng
Có bổ ra toàn trùng và bọ
Hái xuống làm gì nó bây giờ
Tất nhiên là miệng không ưa
Há chăng còn vỏ phơi khô để dùng
Lá rầu rầu dáng chừng sắp chết
Chưa nỡ rời khi sắp lìa cành
Mùa đông u tối tuyết sương
Lại thêm có gió thổi quanh quẩn hoài
Ta nghe nơi Bồng Lai điện ngọc
Đầy trái cây của đất Tiêu Tương
Đến mùa mà quit chưa dâng
Bữa cơm hoàng thượng dễ thường kém ngon
Nay giặc giã đang cơn làm dữ
Vua kém ăn vì lũ giặc này
Mi ngã bệnh, lại là hay
Ta buồn vì các quan nay kém tài
Nhớ xưa sứ giả đi Nam Hải
Chạy ngày đêm lấy trái vải về
Hàng trăm ngựa chết sơn khê
Nay người già vẫn thương về truyện xưa.