Càn Nguyên trung ngụ cư Đồng Cốc huyện tác ca
Nguyên tác: Đỗ Phủ
乾元中寓居同谷縣作歌其一
有客有客字子美，
白頭亂髮垂過耳；
歲拾橡栗隨狙公，
天寒日暮山谷里。
中原無書歸不得，
手腳凍皴皮肉死。
嗚呼一歌兮歌已哀，
悲風為我從天來。
乾元中寓居同谷縣作歌其二
長鑱長鑱白木柄，
我生托子以為命。
黃獨無苗山雪盛，
短衣數挽不掩脛。
此時與子空歸來，
男呻女吟四壁靜。
嗚呼二歌兮歌始放，
閭里為我色惆悵。
乾元中寓居同谷縣作歌其三
有弟有弟在遠方，
三人各瘦何人強。
生別展轉不相見，
胡塵暗天道路長。
東飛鴐鵝後鶖鶬，
安得送我置汝旁。
嗚呼三歌兮歌三發，
汝歸何處收兄骨。
乾元中寓居同谷縣作歌其四
有妹有妹在鐘離，
良人早沒諸孤痴。
長淮浪高蛟龍怒，
十年不見來何時。
扁舟欲往箭滿眼，
杳杳南國多旌旗。
嗚呼四歌兮歌四奏，
林猿為我啼清晝。
乾元中寓居同谷縣作歌其五
四山多風溪水急，
寒雨颯颯枯樹濕。
黃蒿古城雲不開，
白狐跳梁黃狐立。
我生何為在窮谷？
中夜起坐萬感集。
嗚呼五歌兮歌正長，
魂招不來歸故鄉。
乾元中寓居同谷縣作歌其六
南有龍兮在山湫，
古木巃嵸枝相樛。
木葉黃落龍正蟄，
蝮蛇東來水上遊。
我行怪此安敢出，
拔劍欲斬且復休。
嗚呼六歌兮歌思遲，
溪壑為我回春姿。
乾元中寓居同谷縣作歌其七
男兒生不成名身已老，
三年饑走荒山道。
長安卿相多少年，
富貴應須致身早。
山中儒生舊相識，
但話宿昔傷懷抱。
嗚呼七歌兮悄終曲。
仰視皇天白日速。
Hữu khách, hữu khách tự Tử Mỹ
Bạch đầu loạn phát thuỳ quá nhĩ
Tuế thập tượng lật tuỳ thư công
Thiên hàn nhật mộ sơn cốc lý
Trung Nguyên vô thư quy bất đắc
Thủ cước đống thuân, bì nhục tử
Ô hô! Nhất ca hề, ca dĩ ai,
Bi phong vị ngã tòng thiên lai.
Trường sàm, trường sàm bạch mộc bính
Ngã sinh thác tử dĩ vi mệnh
Hoàng độc vô miêu, sơn tuyết thịnh
Đoản y sác vãn bất yểm hĩnh
Thử thì dữ tử không quy lai
Nam thân tứ ngâm tứ bích tĩnh
Ô hô! Nhị ca hề, ca thuỷ phóng,
Lư lý vị ngã sắc trù trướng!
Hữu đệ, hữu đệ tại viễn phương
Tam nhân các sấu, hà nhân cường
Sinh biệt triển chuyển bất tương kiến
Hồ trần ám thiên đạo lộ trường
Tiền phi giá nga, hậu thu thương
An đắc tống ngã tại nhữ bàng?
Ô hô! Tam ca hề, tam ca phát,
Nhữ quy hà xứ thu huynh cốt?
Hữu muội, hữu muội tại Chung Ly
Lương nhân tảo một, chư như si
Trường Hoài lãng cao, giao long nộ
Thập niên bất kiến lai hà thì?
Biên chu dục vãng, tiễn mãn nhãn
Diễu diểu Nam quốc đa tinh kỳ
Ô hô! Tứ ca hề, tứ ca tấu,
Lâm viên vị ngã đề thanh trú.
Tứ sơn đa phong, khê thuỷ cấp
Hàn vũ táp táp, khô thụ thấp
Hoàng cao cổ thành vân bất khai
Bạch hồ khiêu lương, hòng hồ lập
Ngã sinh hà vi tại cùng cốc?
Trung dạ khởi toạ, vạn cảm tập.
Ô hô! Ngũ ca hề, ca chính trường,
Hồn chiêu bất lai, quy cố hương.
Nam hữu long hề tại sơn thu
Cổ mộc lung tung chi tương cù
Mộc diệp hoàng lạc long chính trập
Phục xà đông lai thuỷ thượng du
Ngã hàng quái thử, an cảm xuất
Bạt kiếm dục trảm thả phục hưu.
Ô hô! Lục ca hề, ca tứ trì,
Khê hác vị ngã hồi xuân tư
Nam nhi sinh bất thành danh thân dĩ lão
Tam niên cơ tẩu hoang sơn đạo.
Trường An khanh tướng đa thiếu niên,
Phú quý ưng tu trí thân tảo.
Sơn trung nho sinh cựu tương thức,
Đãn thoại túc tích thương hoài bão.
Ô hô! Thất ca hề, tiễu chung khúc,
Ngưỡng thị hoàng thiên bạch nhật tốc...
Dịch nghĩa
Có người, có người tên chữ là Tử Mỹ
Đầu bạc phơ, tóc bù xù rũ xuống quá tai
Quanh năm lượm hạt dẻ, đi theo người nuôi vượn
Trời rét, buổi chiều ở trong hang núi
Trung Nguyên bặt tin, không về được
Chân tay cóng buốt, da thịt tê dại
Hỡi ôi! Bài hát thứ nhất, tiếng hát đã xót xa
Gió buồn vì ta từ trên trời thổi xuống...
Thuổng dài, thuổng dài cán gỗ trắng
Đời ta cậy nhờ ngươi mà sống
Khoai hoàng tinh không nẩy mầm, tuyết đầy núi
Áo ngắn kéo xuống không che nổi chân
Lúc này, ta và ngươi đều về không
Trai than thở, gái rên rỉ, bốn vách lặng lẽ
Hỡi ôi! Bài hát thứ hai vừa cất lên
Hàng xóm vì ta mà vẻ mặt thảm thiết.
Có em trai, có em trai ở chốn xa xôi
Ba người đều gầy, có ai khoẻ mạnh đâu!
Sống chia lìa, trằn trọc vì không gặp nhau
Bụi Hồ mù trời, đường sá vời vợi.
Chim giá nga bay trước, chim thu thương bay sau
Làm sao đưa ta đến bên các em?
Hỡi ôi! Bài hát thứ ba, tiếng hát trỗi ba lần
Các em về, biết nhặt xương anh chốn nào?
Có em gái, có em gái ở Chung Ly
Chồng chết sớm, các con còn thơ dại
Sông Hoài sóng lớn, thuồng luồng dữ
Mười năm chẳng thấy em về lần nào.
Muốn vượt thuyền thăm em, tên đầy trước mắt,
Cõi nam bao nhiêu cờ xí thấp thoáng.
Hỡi ôi! Hát bài thứ tư, tiếng hát bốn phen cất lên
Vượn rừng vì ta kêu buồn giữa ban ngày.
Núi bốn bề lộng gió, nước suối đổ dồn dập
Mưa lạnh ào ào, cây khô ướt đẫm
Thành xưa đầy cỏ vàng, mây không tan
Chồn trắng nhảy lên cầu, chồn vàng đứng sững
Đời ta vì sao lại ở nơi hang cùng?
Nửa đêm ngồi dậy, muôn mối cảm xúc dồn tới
Hỡi ôi! Bài hát thứ năm, lời hát còn dài
Hồn gọi không lại, đang mải về quê cũ.
Phương nam có con rồng ở đầm trên núi
Cây cổ thụ cao vút, cành chằng chịt xen nhau
Giữa lá rụng úa vàng, rồng nằm cuộn khúc
Loài rắn miền đông tới lượn lờ trên mặt nước
Ta đến xứ sở lạ lùng này, không dám ra
Tuốt gươm toan chém nhưng lại thôi.
Hỡi ôi! Bài hát thứ sáu, tiếng hát có vẻ chậm,
Núi khe vì ta đưa dáng xuân về.
Làm trai sinh ra chưa nên danh thân đã già
Ba năm đói chạy khắp nẻo núi hoang.
Bọn khanh tướng ở Trường An đa phần còn trẻ
Nên sớm đem thân vào chốn giàu sang.
Bọn làng nho quen biết cũ đều ở núi non
Thường bàn chuyện xưa, thương cho chí lớn.
Hỡi ôi! Hát bài thứ bảy, tiếng hát buồn đã dứt,
Ngẩng trông trời cao, mặt trời trắng đi qua nhanh...
--Bản dịch của Nam Trân--
BẢY BÀI HÁT TRONG NĂM CÀN NGUYÊN KHI Ở NGỤ TẠI HUYỆN ĐỒNG CỐC
I
Người khách… người khách tên Tử Mỹ;
Tóc bù, bạc, quá hai tai trễ;
Ngày chiều, trời lạnh, giữa hang sâu,
Theo lũ thư công tìm hạt dẻ.
Quê nhà đắm tin không lối về,
Da tê, thịt chết, chân tay nẻ!
Thương ơi! Ca một khúc chừ, biết kêu ai?
Vì ta, gió thảm nổi phương trời!
II
Cuốc dài... cuốc dài, chuôi gỗ trắng!
Đời ta lấy bác làm tính mạng!
Dong, đao không mậm; tuyết núi dày,
Áo ngắn kéo hoài không kín cẳng!
Lúc này cùng bác về tay không,
Gái khóc, trai rên, bốn vách lặng.
Than ơi! Ca hai khúc chừ, ca vài câu,
Vì ta, hang xóm mặt âu sầu.
III
Ba em... ba em xa bấy nay,
Biết đứa nào lớn, đứa nào gầy?
Bụi giặc mù trời, đường khuất nẻo,
Sống mà không gặp xiết chua cay!
Trước sau mòng, két theo nhau bay,
Đưa hộ ta sang với chúng mày!
Than ơi! Ca ba khúc chừ, đã thất thanh,
Mày về, nào chốn lượm xương anh?
IV
Em gái…em gái xa bấy chầy,
Chồng thì chết sớm, con thơ ngây!
Sông dài, song lớn thuồng luồng dữ.
Năm năm không gặp, biết sao đây?
Thuyền con muốn tới, tên đầy mắt!
Mịt mù miền Nam cờ rợp bay!
Thương ơi! Ca bốn khúc chừ, gan ruột xót,
Vượn núi vì ta lên tiếng hót.
V
Gió núi đập quanh, khe chảy xô.
Lâm râm mưa lạnh ướt cây khô.
Cáo vàng đứng sững cáo trắng nhảy.
Thành cổ bỏ hoang, mây mịt mù!
Đời ta sao lại ở xó núi?
Nửa đêm ngồi dậy muôn mối lo!
Thương ơi! Hát năm khúc chừ, hát đường trường,
Gọi hòn về chẳng tới quê hương!
VI
Rồng nam hiện ở suối bên đồi,
Gộc gạc cây lớn mọc liền chồi,
Lá cây vàng rụng, rồng đương náu,
Rắn độc đông sang, giỡn nước chơi!
Ta đi thấy đó dừng chân bước,
Tuốt gươm toan chém, đành lại thôi!
Thương ơi! Ca sáu khúc chừ, dạ phân vân,
Vì ta, sông núi nổi màu xuân!
VII
Tài trai đời đã già rồi nguyên chịu lỗi!
Ba năm đói chạy miền rừng núi!
Giàu sang cần phải sớm nên thân,
Khanh, tướng Trường An trai trẻ ối!
Bạn quen trong núi: mấy nhà nho,
Nhắc lại chuyện xưa đành nuốt tủi!
Thương ơi! Ca bảy khúc chừ, xiết thương đau,
Ngửa mặt nhìn trời: ngày hết mau!
--Bản dịch của SongNguyễn HànTú--
Bài 1
Có một gã tên gọi là Tử Mỹ
Đầu bạc phơ
Tóc dài phủ quá tai
Mỗi năm đi nhặt tượng lật cùng người
Trong hang núi đêm tối mò lạnh giá
Tin nhà vắng, mà về thì xa quá
Trời lạnh lùng da tím ngắt tái tê
Hỡi ôi!
Một tiếng buồn nghe ray rứt lê thê
Gió gào thét cùng lời ta ai oán
Bài 2
Cuốc dài, cuốc ngắn
Cán gỗ trắng mờ
Cuốc ơi...nhờ cuốc ta no
Tuyết giờ phủ ngập, cỏ co ngủ vùi
Áo manh kéo chẳng tới đùi
Trở về...ta, cuốc ngậm ngùi tay không
Con rên rỉ
Đói nằm cong
Lời hai than vãn cõi lòng ngổn ngang
Người quanh nghe cũng mủi lòng
Bài 3
Mấy anh em sao mỗi người một ngả
Cùng gầy còm, cùng thân thể xác sơ
Cách xa nhau đêm trằn trọc mong chờ
Xa vời quá...
anh biên cương sầu muộn!
Nhìn sau trước chim nhởn nhơ bay lượn
Hỡi chim trời giúp ta tới bên em
Ba lần ca tiếng chất nặng ưu phiền
Biết đâu nhặt xương anh?
Em yêu dấu
Bài 4
Có người em gái
Nương đất Chung Hy
Cuộc tình sớm cảnh phân ly
Đàn con côi cút, xuân thì lao đao
Mặt sông Hoài
Sóng dâng cao
Thuồng luồng giận dữ
Em bao giờ về?!
Mười năm thương nhớ não nề
Muốn đi nhưng ngặt tứ bề đạn tên
Cờ xí ngập trời Nam
Than ôi!
Bốn lần ca ai oán
Phải chăng hiểu lời ta thương cảm
Loài vượn rừng hú thảm giữa bình minh
Bài 5
Núi trập trùng…
Nghe từng cơn gió rít
Suối thét gào…
mưa ướt sũng khắp nơi
Cỏ úa bao la...mây phủ ngập trời
Chồn chạy lăng xăng trên đồng hoang vắng
Chốn hang cùng...
Ta cuộc đời cay đắng
Giữa đêm trường lòng ngập những sầu tư
Năm lời ca...hề...sao quá não nề
Hồn vời vọng quê nhà sầu chất ngất
Bài 6
Nơi đầm núi phía nam rồng lẩn khuất
Cây cao vời, cành vướng vít xum xuê
Rồng ẩn sâu trong lá độ thu về
Đoàn rắn độc nhởn nhơ trên mặt nước
Thấy cảnh lạ,
Tính vung gươm trừ độc
Bỗng nghe lòng trắc ẩn lại xuôi tay
Sáu lần ca...lời ai oán đất này
Dòng suối lượn chung quanh vùng xuân sắc
Bài 7
Thân trai trong trời đất
Chưa công danh tuổi đã về chiều
Ba năm dài đói khát
Lê thân tàn khắp nẻo hoang liêu
…
Nơi Trường An khanh tướng
Toàn đám trẻ nho sinh
Bạn quen xưa giờ đã ẩn mình
Thương dĩ vãng ngồi bàn thế sự
Than ôi!
bẩy lời tư lự
Tiếng buồn qua nhanh
Ngẩng trông lên nhìn giữa trời xanh
Mặt trời đã đi vào bóng xế
--Bản dịch của Nguyễn phước Hậu--
1)
Lử khách tên người là Tử Mỹ
Đầu bù, tóc bạc phủ hơn tai
Quanh năm lượm dẻ theo nuôi vượn
Trong núi chiều buông lạnh khắp trời.
Trung thổ bặt tin, về chẳng được
Da tê, thân dại, cóng chân tay.
Hởi ôi! khúc một sao ai oán
Gió thảm vì ta rũ cánh bay.
2)
Chiếc xuổng cán dài thân gổ trắng
Đời ta sống thác phú cho trời.
Khoai vàng núi tuyết mầm không nẩy
Áo ngắn kéo che cẳng ló ngoài
Xuổng vác vai về thôi bụng trống
Bốn bề lặng lẽ thấm lòng trai.
Hởi ôi! khúc nhị vừa cao giọng
Hàng xóm vì ta đã cảm hoài.
3)
Các đệ lạc loài đời viễn xứ
Ba người gầy guộc, khỏe hơn ai?
Sống xa cách chẳng bao giờ gặp
Đường xá bụi Hồ ảm đạm bay.
Sao đến bên em anh tụ họp
Thu thương bay tiếp giá nga ngay.
Hởi ôi! đây khúc ba lần trổi
Đâu biết nhờ em nhặt xác nầy.
4)
Em gái ở Chung Ly yếu đuối
Chết chồng, con trẻ quá thơ ngây
Sông Hoài sóng lớn thuồng luồng dử
Cả chục năm chưa trở lại đây.
Muốn vượt thuyền thăm, tên bắn rát
Xứ Nam cờ xí rộn ràng bay.
Hởi ôi! khúc bốn bao lần hát
Vượn hú vì ta trọn cả ngày.
5)
Gió lộng bốn non, dòng suối đỗ
Cây khô ướt lạnh nước mưa bay.
Trên cầu chồn trắng chồn vàng đứng
Thành cổ cổng cao khuất đám mây.
Ngồi dậy trong đêm lòng cảm xúc
Đời ta sao đến ở hang nầy.
Triệu hồn không lại, hồn quê cũ
Ôi hởi, bài năm hát thật dài.
6)
Phương nam rồng ở đầm trên núi
Cổ thụ cành cao rậm lá cây.
Lá rụng úa vàng rồng cuộn khúc
Rắn miền đông tới lượn thân dài
Sống nơi xứ lạ, không ra mặt
Tuốt kiếm toan lia, nghĩ lại thôi.
Bài sáu, hởi ôi! ca chậm rải
Vì ta khe núi dáng xuân tươi.
7)
Thân già nghĩ thẹn tiếng làm trai
Lặn lội ba năm vẫn đói dài
Khanh tướng Trường An nhiều giới trẻ
Sớm đem thân thế chốn giàu chơi.
Làng nho quen tiếc thương hoài bảo
Bàn chuyện xa xưa ẩn núi đồi.
Khúc bảy hởi ôi! lời hát dứt
Ngẩng trông trời, hởi! mặt trời quay.
--Bản dịch của Anh Nguyên--
Làm trong năm Càn-Nguyên khi ở huyện Đồng-Cốc
Bài một
Có người, Tử-Mỹ là tên,
Bù xù tóc bạc phủ lên tai rồi.
Vượn, theo lượm dẻ trên đồi,
Chiều về, trời rét vẫn ngồi trong hang.
Về sao! thư chẳng một hàng,
Tay chân lạnh cóng, da càng dại tê.
Hát bài thứ nhất, buồn ghê,
Từ trời, gió thảm thổi về vì ta...
Bài hai
Thuổng dài, cán gỗ trắng này,
Mạng ta sống chết tùy mày cả đây.
Khoai không mầm, núi tuyết đầy,
Áo thì ngắn củn, chân này chẳng che.
Tay không, cùng với mày về,
Trai than, gái vãn, bốn bề lặng không.
Bài hai vừa hát lên xong,
Bùi ngùi, hàng xóm động lòng vì ta...
Bài ba
Có em trai ở phương xa,
Ai là người khỏe! cả ba đều gầy.
Sống trôi nổi, gặp sao đây?!
Bụi Hồ mờ mịt, đường đầy xa xôi.
Ngỗng bay trước, vạc theo đuôi,
Sao đưa ta tới các người em ta.
Hát lên bài hát thứ ba,
Xương, em về hốt, biết ta nơi nào!...
Bài bốn
Có em gái ở Chung-Ly,
Chồng thì chết sớm, con thì điên luôn.
Sông Hoài, sóng lớn, thuồng luồng,
Mười năm chẳng có một hôm trở về.
Đi thuyền, tên bắn thấy ghê,
Miền nam, cờ giặc bốn bề tung bay.
Hát lên bài thứ tư này,
Vượn vì ta hú lên ngay trong rừng...
Bài năm
Bốn bên gió núi, khe gào,
Ào ào mưa đổ thấm vào cây khô.
Thành xưa cỏ úa, mây mờ,
Chuyền cành cáo trắng, đứng trơ cáo vàng.
Hang, ta sao lại buộc ràng,
Nửa đêm ngồi dậy, nghĩ càng triền miên.
Bài năm, tiếng hát ngân lên,
Gọi hồn chẳng lại, về miền quê xưa!...
Bài sáu
Phương nam, đầm núi có rồng,
Ngất cao, cổ thụ cành lồng vào nhau.
Rồng khoanh, lá úa đổ mau,
Phương đông, rắn lại đuổi nhau mặt đầm.
Ta đi, ngại chửa bước chân,
Rút gươm muốn chém, tần ngần lại thôi.
Hát bài thứ sáu chưa rồi,
Khe, hang, Xuân đến đầy trời vì ta...
Bài bảy
Trai chưa danh phận, già rồi,
Ba năm đói khát ở nơi núi rừng.
Trường-An, khanh tướng trẻ trung,
Giàu sang, thân sớm vẫy vùng, cửa son.
Nhà Nho quen biết núi non,
Kể nhau chí lớn xưa còn tiếc thương.
Hát bài thứ bảy dứt luôn,
Nhìn trời cao thẳm, ngày thường qua mau...
Nguyên tác: Đỗ Phủ
乾元中寓居同谷縣作歌其一
有客有客字子美，
白頭亂髮垂過耳；
歲拾橡栗隨狙公，
天寒日暮山谷里。
中原無書歸不得，
手腳凍皴皮肉死。
嗚呼一歌兮歌已哀，
悲風為我從天來。
乾元中寓居同谷縣作歌其二
長鑱長鑱白木柄，
我生托子以為命。
黃獨無苗山雪盛，
短衣數挽不掩脛。
此時與子空歸來，
男呻女吟四壁靜。
嗚呼二歌兮歌始放，
閭里為我色惆悵。
乾元中寓居同谷縣作歌其三
有弟有弟在遠方，
三人各瘦何人強。
生別展轉不相見，
胡塵暗天道路長。
東飛鴐鵝後鶖鶬，
安得送我置汝旁。
嗚呼三歌兮歌三發，
汝歸何處收兄骨。
乾元中寓居同谷縣作歌其四
有妹有妹在鐘離，
良人早沒諸孤痴。
長淮浪高蛟龍怒，
十年不見來何時。
扁舟欲往箭滿眼，
杳杳南國多旌旗。
嗚呼四歌兮歌四奏，
林猿為我啼清晝。
乾元中寓居同谷縣作歌其五
四山多風溪水急，
寒雨颯颯枯樹濕。
黃蒿古城雲不開，
白狐跳梁黃狐立。
我生何為在窮谷？
中夜起坐萬感集。
嗚呼五歌兮歌正長，
魂招不來歸故鄉。
乾元中寓居同谷縣作歌其六
南有龍兮在山湫，
古木巃嵸枝相樛。
木葉黃落龍正蟄，
蝮蛇東來水上遊。
我行怪此安敢出，
拔劍欲斬且復休。
嗚呼六歌兮歌思遲，
溪壑為我回春姿。
乾元中寓居同谷縣作歌其七
男兒生不成名身已老，
三年饑走荒山道。
長安卿相多少年，
富貴應須致身早。
山中儒生舊相識，
但話宿昔傷懷抱。
嗚呼七歌兮悄終曲。
仰視皇天白日速。
Hữu khách, hữu khách tự Tử Mỹ
Bạch đầu loạn phát thuỳ quá nhĩ
Tuế thập tượng lật tuỳ thư công
Thiên hàn nhật mộ sơn cốc lý
Trung Nguyên vô thư quy bất đắc
Thủ cước đống thuân, bì nhục tử
Ô hô! Nhất ca hề, ca dĩ ai,
Bi phong vị ngã tòng thiên lai.
Trường sàm, trường sàm bạch mộc bính
Ngã sinh thác tử dĩ vi mệnh
Hoàng độc vô miêu, sơn tuyết thịnh
Đoản y sác vãn bất yểm hĩnh
Thử thì dữ tử không quy lai
Nam thân tứ ngâm tứ bích tĩnh
Ô hô! Nhị ca hề, ca thuỷ phóng,
Lư lý vị ngã sắc trù trướng!
Hữu đệ, hữu đệ tại viễn phương
Tam nhân các sấu, hà nhân cường
Sinh biệt triển chuyển bất tương kiến
Hồ trần ám thiên đạo lộ trường
Tiền phi giá nga, hậu thu thương
An đắc tống ngã tại nhữ bàng?
Ô hô! Tam ca hề, tam ca phát,
Nhữ quy hà xứ thu huynh cốt?
Hữu muội, hữu muội tại Chung Ly
Lương nhân tảo một, chư như si
Trường Hoài lãng cao, giao long nộ
Thập niên bất kiến lai hà thì?
Biên chu dục vãng, tiễn mãn nhãn
Diễu diểu Nam quốc đa tinh kỳ
Ô hô! Tứ ca hề, tứ ca tấu,
Lâm viên vị ngã đề thanh trú.
Tứ sơn đa phong, khê thuỷ cấp
Hàn vũ táp táp, khô thụ thấp
Hoàng cao cổ thành vân bất khai
Bạch hồ khiêu lương, hòng hồ lập
Ngã sinh hà vi tại cùng cốc?
Trung dạ khởi toạ, vạn cảm tập.
Ô hô! Ngũ ca hề, ca chính trường,
Hồn chiêu bất lai, quy cố hương.
Nam hữu long hề tại sơn thu
Cổ mộc lung tung chi tương cù
Mộc diệp hoàng lạc long chính trập
Phục xà đông lai thuỷ thượng du
Ngã hàng quái thử, an cảm xuất
Bạt kiếm dục trảm thả phục hưu.
Ô hô! Lục ca hề, ca tứ trì,
Khê hác vị ngã hồi xuân tư
Nam nhi sinh bất thành danh thân dĩ lão
Tam niên cơ tẩu hoang sơn đạo.
Trường An khanh tướng đa thiếu niên,
Phú quý ưng tu trí thân tảo.
Sơn trung nho sinh cựu tương thức,
Đãn thoại túc tích thương hoài bão.
Ô hô! Thất ca hề, tiễu chung khúc,
Ngưỡng thị hoàng thiên bạch nhật tốc...
Dịch nghĩa
Có người, có người tên chữ là Tử Mỹ
Đầu bạc phơ, tóc bù xù rũ xuống quá tai
Quanh năm lượm hạt dẻ, đi theo người nuôi vượn
Trời rét, buổi chiều ở trong hang núi
Trung Nguyên bặt tin, không về được
Chân tay cóng buốt, da thịt tê dại
Hỡi ôi! Bài hát thứ nhất, tiếng hát đã xót xa
Gió buồn vì ta từ trên trời thổi xuống...
Thuổng dài, thuổng dài cán gỗ trắng
Đời ta cậy nhờ ngươi mà sống
Khoai hoàng tinh không nẩy mầm, tuyết đầy núi
Áo ngắn kéo xuống không che nổi chân
Lúc này, ta và ngươi đều về không
Trai than thở, gái rên rỉ, bốn vách lặng lẽ
Hỡi ôi! Bài hát thứ hai vừa cất lên
Hàng xóm vì ta mà vẻ mặt thảm thiết.
Có em trai, có em trai ở chốn xa xôi
Ba người đều gầy, có ai khoẻ mạnh đâu!
Sống chia lìa, trằn trọc vì không gặp nhau
Bụi Hồ mù trời, đường sá vời vợi.
Chim giá nga bay trước, chim thu thương bay sau
Làm sao đưa ta đến bên các em?
Hỡi ôi! Bài hát thứ ba, tiếng hát trỗi ba lần
Các em về, biết nhặt xương anh chốn nào?
Có em gái, có em gái ở Chung Ly
Chồng chết sớm, các con còn thơ dại
Sông Hoài sóng lớn, thuồng luồng dữ
Mười năm chẳng thấy em về lần nào.
Muốn vượt thuyền thăm em, tên đầy trước mắt,
Cõi nam bao nhiêu cờ xí thấp thoáng.
Hỡi ôi! Hát bài thứ tư, tiếng hát bốn phen cất lên
Vượn rừng vì ta kêu buồn giữa ban ngày.
Núi bốn bề lộng gió, nước suối đổ dồn dập
Mưa lạnh ào ào, cây khô ướt đẫm
Thành xưa đầy cỏ vàng, mây không tan
Chồn trắng nhảy lên cầu, chồn vàng đứng sững
Đời ta vì sao lại ở nơi hang cùng?
Nửa đêm ngồi dậy, muôn mối cảm xúc dồn tới
Hỡi ôi! Bài hát thứ năm, lời hát còn dài
Hồn gọi không lại, đang mải về quê cũ.
Phương nam có con rồng ở đầm trên núi
Cây cổ thụ cao vút, cành chằng chịt xen nhau
Giữa lá rụng úa vàng, rồng nằm cuộn khúc
Loài rắn miền đông tới lượn lờ trên mặt nước
Ta đến xứ sở lạ lùng này, không dám ra
Tuốt gươm toan chém nhưng lại thôi.
Hỡi ôi! Bài hát thứ sáu, tiếng hát có vẻ chậm,
Núi khe vì ta đưa dáng xuân về.
Làm trai sinh ra chưa nên danh thân đã già
Ba năm đói chạy khắp nẻo núi hoang.
Bọn khanh tướng ở Trường An đa phần còn trẻ
Nên sớm đem thân vào chốn giàu sang.
Bọn làng nho quen biết cũ đều ở núi non
Thường bàn chuyện xưa, thương cho chí lớn.
Hỡi ôi! Hát bài thứ bảy, tiếng hát buồn đã dứt,
Ngẩng trông trời cao, mặt trời trắng đi qua nhanh...
--Bản dịch của Nam Trân--
BẢY BÀI HÁT TRONG NĂM CÀN NGUYÊN KHI Ở NGỤ TẠI HUYỆN ĐỒNG CỐC
I
Người khách… người khách tên Tử Mỹ;
Tóc bù, bạc, quá hai tai trễ;
Ngày chiều, trời lạnh, giữa hang sâu,
Theo lũ thư công tìm hạt dẻ.
Quê nhà đắm tin không lối về,
Da tê, thịt chết, chân tay nẻ!
Thương ơi! Ca một khúc chừ, biết kêu ai?
Vì ta, gió thảm nổi phương trời!
II
Cuốc dài... cuốc dài, chuôi gỗ trắng!
Đời ta lấy bác làm tính mạng!
Dong, đao không mậm; tuyết núi dày,
Áo ngắn kéo hoài không kín cẳng!
Lúc này cùng bác về tay không,
Gái khóc, trai rên, bốn vách lặng.
Than ơi! Ca hai khúc chừ, ca vài câu,
Vì ta, hang xóm mặt âu sầu.
III
Ba em... ba em xa bấy nay,
Biết đứa nào lớn, đứa nào gầy?
Bụi giặc mù trời, đường khuất nẻo,
Sống mà không gặp xiết chua cay!
Trước sau mòng, két theo nhau bay,
Đưa hộ ta sang với chúng mày!
Than ơi! Ca ba khúc chừ, đã thất thanh,
Mày về, nào chốn lượm xương anh?
IV
Em gái…em gái xa bấy chầy,
Chồng thì chết sớm, con thơ ngây!
Sông dài, song lớn thuồng luồng dữ.
Năm năm không gặp, biết sao đây?
Thuyền con muốn tới, tên đầy mắt!
Mịt mù miền Nam cờ rợp bay!
Thương ơi! Ca bốn khúc chừ, gan ruột xót,
Vượn núi vì ta lên tiếng hót.
V
Gió núi đập quanh, khe chảy xô.
Lâm râm mưa lạnh ướt cây khô.
Cáo vàng đứng sững cáo trắng nhảy.
Thành cổ bỏ hoang, mây mịt mù!
Đời ta sao lại ở xó núi?
Nửa đêm ngồi dậy muôn mối lo!
Thương ơi! Hát năm khúc chừ, hát đường trường,
Gọi hòn về chẳng tới quê hương!
VI
Rồng nam hiện ở suối bên đồi,
Gộc gạc cây lớn mọc liền chồi,
Lá cây vàng rụng, rồng đương náu,
Rắn độc đông sang, giỡn nước chơi!
Ta đi thấy đó dừng chân bước,
Tuốt gươm toan chém, đành lại thôi!
Thương ơi! Ca sáu khúc chừ, dạ phân vân,
Vì ta, sông núi nổi màu xuân!
VII
Tài trai đời đã già rồi nguyên chịu lỗi!
Ba năm đói chạy miền rừng núi!
Giàu sang cần phải sớm nên thân,
Khanh, tướng Trường An trai trẻ ối!
Bạn quen trong núi: mấy nhà nho,
Nhắc lại chuyện xưa đành nuốt tủi!
Thương ơi! Ca bảy khúc chừ, xiết thương đau,
Ngửa mặt nhìn trời: ngày hết mau!
--Bản dịch của SongNguyễn HànTú--
Bài 1
Có một gã tên gọi là Tử Mỹ
Đầu bạc phơ
Tóc dài phủ quá tai
Mỗi năm đi nhặt tượng lật cùng người
Trong hang núi đêm tối mò lạnh giá
Tin nhà vắng, mà về thì xa quá
Trời lạnh lùng da tím ngắt tái tê
Hỡi ôi!
Một tiếng buồn nghe ray rứt lê thê
Gió gào thét cùng lời ta ai oán
Bài 2
Cuốc dài, cuốc ngắn
Cán gỗ trắng mờ
Cuốc ơi...nhờ cuốc ta no
Tuyết giờ phủ ngập, cỏ co ngủ vùi
Áo manh kéo chẳng tới đùi
Trở về...ta, cuốc ngậm ngùi tay không
Con rên rỉ
Đói nằm cong
Lời hai than vãn cõi lòng ngổn ngang
Người quanh nghe cũng mủi lòng
Bài 3
Mấy anh em sao mỗi người một ngả
Cùng gầy còm, cùng thân thể xác sơ
Cách xa nhau đêm trằn trọc mong chờ
Xa vời quá...
anh biên cương sầu muộn!
Nhìn sau trước chim nhởn nhơ bay lượn
Hỡi chim trời giúp ta tới bên em
Ba lần ca tiếng chất nặng ưu phiền
Biết đâu nhặt xương anh?
Em yêu dấu
Bài 4
Có người em gái
Nương đất Chung Hy
Cuộc tình sớm cảnh phân ly
Đàn con côi cút, xuân thì lao đao
Mặt sông Hoài
Sóng dâng cao
Thuồng luồng giận dữ
Em bao giờ về?!
Mười năm thương nhớ não nề
Muốn đi nhưng ngặt tứ bề đạn tên
Cờ xí ngập trời Nam
Than ôi!
Bốn lần ca ai oán
Phải chăng hiểu lời ta thương cảm
Loài vượn rừng hú thảm giữa bình minh
Bài 5
Núi trập trùng…
Nghe từng cơn gió rít
Suối thét gào…
mưa ướt sũng khắp nơi
Cỏ úa bao la...mây phủ ngập trời
Chồn chạy lăng xăng trên đồng hoang vắng
Chốn hang cùng...
Ta cuộc đời cay đắng
Giữa đêm trường lòng ngập những sầu tư
Năm lời ca...hề...sao quá não nề
Hồn vời vọng quê nhà sầu chất ngất
Bài 6
Nơi đầm núi phía nam rồng lẩn khuất
Cây cao vời, cành vướng vít xum xuê
Rồng ẩn sâu trong lá độ thu về
Đoàn rắn độc nhởn nhơ trên mặt nước
Thấy cảnh lạ,
Tính vung gươm trừ độc
Bỗng nghe lòng trắc ẩn lại xuôi tay
Sáu lần ca...lời ai oán đất này
Dòng suối lượn chung quanh vùng xuân sắc
Bài 7
Thân trai trong trời đất
Chưa công danh tuổi đã về chiều
Ba năm dài đói khát
Lê thân tàn khắp nẻo hoang liêu
…
Nơi Trường An khanh tướng
Toàn đám trẻ nho sinh
Bạn quen xưa giờ đã ẩn mình
Thương dĩ vãng ngồi bàn thế sự
Than ôi!
bẩy lời tư lự
Tiếng buồn qua nhanh
Ngẩng trông lên nhìn giữa trời xanh
Mặt trời đã đi vào bóng xế
--Bản dịch của Nguyễn phước Hậu--
1)
Lử khách tên người là Tử Mỹ
Đầu bù, tóc bạc phủ hơn tai
Quanh năm lượm dẻ theo nuôi vượn
Trong núi chiều buông lạnh khắp trời.
Trung thổ bặt tin, về chẳng được
Da tê, thân dại, cóng chân tay.
Hởi ôi! khúc một sao ai oán
Gió thảm vì ta rũ cánh bay.
2)
Chiếc xuổng cán dài thân gổ trắng
Đời ta sống thác phú cho trời.
Khoai vàng núi tuyết mầm không nẩy
Áo ngắn kéo che cẳng ló ngoài
Xuổng vác vai về thôi bụng trống
Bốn bề lặng lẽ thấm lòng trai.
Hởi ôi! khúc nhị vừa cao giọng
Hàng xóm vì ta đã cảm hoài.
3)
Các đệ lạc loài đời viễn xứ
Ba người gầy guộc, khỏe hơn ai?
Sống xa cách chẳng bao giờ gặp
Đường xá bụi Hồ ảm đạm bay.
Sao đến bên em anh tụ họp
Thu thương bay tiếp giá nga ngay.
Hởi ôi! đây khúc ba lần trổi
Đâu biết nhờ em nhặt xác nầy.
4)
Em gái ở Chung Ly yếu đuối
Chết chồng, con trẻ quá thơ ngây
Sông Hoài sóng lớn thuồng luồng dử
Cả chục năm chưa trở lại đây.
Muốn vượt thuyền thăm, tên bắn rát
Xứ Nam cờ xí rộn ràng bay.
Hởi ôi! khúc bốn bao lần hát
Vượn hú vì ta trọn cả ngày.
5)
Gió lộng bốn non, dòng suối đỗ
Cây khô ướt lạnh nước mưa bay.
Trên cầu chồn trắng chồn vàng đứng
Thành cổ cổng cao khuất đám mây.
Ngồi dậy trong đêm lòng cảm xúc
Đời ta sao đến ở hang nầy.
Triệu hồn không lại, hồn quê cũ
Ôi hởi, bài năm hát thật dài.
6)
Phương nam rồng ở đầm trên núi
Cổ thụ cành cao rậm lá cây.
Lá rụng úa vàng rồng cuộn khúc
Rắn miền đông tới lượn thân dài
Sống nơi xứ lạ, không ra mặt
Tuốt kiếm toan lia, nghĩ lại thôi.
Bài sáu, hởi ôi! ca chậm rải
Vì ta khe núi dáng xuân tươi.
7)
Thân già nghĩ thẹn tiếng làm trai
Lặn lội ba năm vẫn đói dài
Khanh tướng Trường An nhiều giới trẻ
Sớm đem thân thế chốn giàu chơi.
Làng nho quen tiếc thương hoài bảo
Bàn chuyện xa xưa ẩn núi đồi.
Khúc bảy hởi ôi! lời hát dứt
Ngẩng trông trời, hởi! mặt trời quay.
--Bản dịch của Anh Nguyên--
Làm trong năm Càn-Nguyên khi ở huyện Đồng-Cốc
Bài một
Có người, Tử-Mỹ là tên,
Bù xù tóc bạc phủ lên tai rồi.
Vượn, theo lượm dẻ trên đồi,
Chiều về, trời rét vẫn ngồi trong hang.
Về sao! thư chẳng một hàng,
Tay chân lạnh cóng, da càng dại tê.
Hát bài thứ nhất, buồn ghê,
Từ trời, gió thảm thổi về vì ta...
Bài hai
Thuổng dài, cán gỗ trắng này,
Mạng ta sống chết tùy mày cả đây.
Khoai không mầm, núi tuyết đầy,
Áo thì ngắn củn, chân này chẳng che.
Tay không, cùng với mày về,
Trai than, gái vãn, bốn bề lặng không.
Bài hai vừa hát lên xong,
Bùi ngùi, hàng xóm động lòng vì ta...
Bài ba
Có em trai ở phương xa,
Ai là người khỏe! cả ba đều gầy.
Sống trôi nổi, gặp sao đây?!
Bụi Hồ mờ mịt, đường đầy xa xôi.
Ngỗng bay trước, vạc theo đuôi,
Sao đưa ta tới các người em ta.
Hát lên bài hát thứ ba,
Xương, em về hốt, biết ta nơi nào!...
Bài bốn
Có em gái ở Chung-Ly,
Chồng thì chết sớm, con thì điên luôn.
Sông Hoài, sóng lớn, thuồng luồng,
Mười năm chẳng có một hôm trở về.
Đi thuyền, tên bắn thấy ghê,
Miền nam, cờ giặc bốn bề tung bay.
Hát lên bài thứ tư này,
Vượn vì ta hú lên ngay trong rừng...
Bài năm
Bốn bên gió núi, khe gào,
Ào ào mưa đổ thấm vào cây khô.
Thành xưa cỏ úa, mây mờ,
Chuyền cành cáo trắng, đứng trơ cáo vàng.
Hang, ta sao lại buộc ràng,
Nửa đêm ngồi dậy, nghĩ càng triền miên.
Bài năm, tiếng hát ngân lên,
Gọi hồn chẳng lại, về miền quê xưa!...
Bài sáu
Phương nam, đầm núi có rồng,
Ngất cao, cổ thụ cành lồng vào nhau.
Rồng khoanh, lá úa đổ mau,
Phương đông, rắn lại đuổi nhau mặt đầm.
Ta đi, ngại chửa bước chân,
Rút gươm muốn chém, tần ngần lại thôi.
Hát bài thứ sáu chưa rồi,
Khe, hang, Xuân đến đầy trời vì ta...
Bài bảy
Trai chưa danh phận, già rồi,
Ba năm đói khát ở nơi núi rừng.
Trường-An, khanh tướng trẻ trung,
Giàu sang, thân sớm vẫy vùng, cửa son.
Nhà Nho quen biết núi non,
Kể nhau chí lớn xưa còn tiếc thương.
Hát bài thứ bảy dứt luôn,
Nhìn trời cao thẳm, ngày thường qua mau...