Chiến thành nam
Nguyên tác: Lý Bạch
戰城南
李白
去年戰，桑乾源﹔
今年戰，蔥河道。
洗兵條支海上波，
放馬天山雪中草。
萬裡長征戰，
三軍盡衰老。
匈奴以殺戮為耕作，
古來唯見白骨黃沙田。
秦家筑城備胡處，
漢家還有烽火然。
烽火然不息，
征戰無已時。
野戰格斗死，
敗馬號鳴向天悲。
烏鳶啄人腸，
銜飛上挂枯樹枝。
士卒涂草莽，
將軍空爾為。
乃知兵者是凶器，
聖人不得已而用之。
Chiến thành nam
Lý Bạch
Khứ niên chiến, Tang Càn nguyên,
Kim niên chiến, Thông Hà đạo.
Tẩy binh Điều Chi hải thượng ba,
Phóng mã Thiên Sơn tuyết trung thảo.
Vạn lý trường chinh chiến,
Tam quân tận suy lão.
Hung nô dĩ sát lục vi canh tác ;
Cổ lai duy kiến bạch cốt hoàng sa điền.
Tần gia trúc thành bị Hồ Xứ,
Hán gia hoàn hữu phong hỏa nhiên.
Phong hỏa nhiên bất tức,
Chinh chiến vô dĩ thì.
Dã chiến cách đấu tử,
Bại mã hào minh hướng thiên bi.
Ô diên trác nhân trường,
Hàm phi thướng quải khô thụ chi.
Sĩ tốt đồ thảo mãng,
Tướng quân không nhĩ vi.
Nãi tri binh giả thị hung khí,
Thánh nhân bất đắc dĩ nhi dụng chi.
--Dịch nghĩa:--
Chiến đấu ở Thành Nam
Vừa năm ngoái đánh nhau ở đầu sông Tang Càn
Đến năm nay lại đánh nhau tại miền sông Thông Hà
Dùng sóng biển Điều Chi để rửa giáo gươm
Thả ngựa về núi Thiên Sơn cho ăn cỏ tuyết
Đán nhau dai dẳng bên ngoài muôn dặm
Hết thảy ba quân đều ốm và già yếu
Rợ Hồ thì lấy sự giết chóc thay cho việc cày bừa
Từ xưa chỉ thấy xương trắng trên cánh đồng cát vàng
Nhà Tần xây thành phòng ngự giặc Hồ,
Nhà Hán đốt lửa hiệu còn cháy rực.
Lửa báo động cháy rực không hề tắt,
Chiến chinh chẳng bao giờ ngừng
Kẻ tử trận trong cuộc đánh giáp nơi đồng nội
Ngựa thua trận nhìn trời hí vang thảm thiết
Diều quạ mổ ruột người
Ngậm tha bay treo lơ lững trên cây khô
Binh lính chết trên đồng cỏ,
Tướng quân một mình thơ thẩn lơ láo,
Mới biết rằng binh đao là vật gở,
Thánh nhân bất đắc dĩ mới dùng tới.
--Bản dịch của Hoa Sơn--
Vừa năm ngoái Tang Càn đẩm máu
Đến năm nay loạn náo Tân cương
Điều Chi sóng rửa giáo thương
Thiên Sơn cỏ tuyết ngựa thường đói ăn
Ngoài muôn dặm chiến tranh dai dẳng
Thảy ba quân tóc trắng già nua
Hung dùng máu đổi cày bừa
Đồng hoang xương trắng nghìn xưa rõ rành
Xây phòng bị, Tần triều chống giặc
Phong hỏa lầu xưa rực Hán gia
Lửa binh lệnh hiệu chẳng nhòa
Dặm trường chinh chiến khó mà đoạn ngưng
Quân sĩ chết trong lần giáp chiến
Ngước nhìn trời ngựa trận hí vang
Quạ diều mổ xác từng đàn
Bay tha ruột vướng máu loang cây cành
Giờ như bãi tha ma gió lộng
Bại tướng kia một bóng thẩn thờ
Mới hay binh khí hung đồ
Thánh nhân tuyệt lộ sa cơ mới dùng. ●
Chú thích:
Thông Hà: sông Thông Lĩnh, hiện ở tại khu tự trị Duy Ngô Nhĩ vùng Tân Cương.
Điều Chi: một nước nhỏ phía tây thành Hán triều, hiện thuộc vùng biên giới Iran.
Thiên Sơn: thuộc vùng tự trị Duy Ngô Nhĩ tại Tân Cương
Hung Nô: sắc tộc hung bạo sống theo bộ lạc phía Bắc thời cổ đại luôn xâm lược bờ cõi Trung Quốc.
Tần gia: nhà Tần
Hán gia: nhà Hán
Phong hỏa: là loại tính hiệu cảnh báo khi có giặc đến.
--Bản dịch của Nguyễn Tâm Hàn--
Trên sông Tang mới năm qua máu đổ
Dòng sông Thông nay lại ngập xác người
Gươm Điều Chi vụt sóng gió ngoài khơi
Ngựa gậm cỏ nơi Thiên Sơn ngập tuyết
Chinh chiến tràn lan bao năm chưa hết
Nhìn ba quân đều gầy ốm già nua
Quân Hung Nô giết chóc thế cầy bừa
Từ thiên cổ vẫn cát vàng xương trắng
Hồ Xứ thành, Tần xây cao sừng sững
Cháy ngút trời quân Hán đốt còn kia
Lửa binh đao ngùn ngụt đến bao giờ
Cuộc binh biến kéo dài bao lâu nữa
Thây chồng chất nơi sa trường thối rữa
Ngựa ngẩn ngơ hí vang lộng vùng trời
Quạ đói mồi mặc tình rỉa ruột người
Tha vứt bỏ nơi cành khô tơi tả
Thây người nát bón gốc cây bờ cỏ
Cảnh điêu tàn tướng lãnh cũng bó tay
Chuyện binh đao là diều dở xưa nay
Bậc hiền đức ít khi nào dùng tới
--Bản dịch của Nguyễn phước Hậu--
Năm rồi đánh ở mạch Tang Càn
Nay đến Thông Hà trận chiến lan.
Sóng biển Điều Chi gươm giáo rửa
Ngựa về ăn cỏ tuyết Thiên San.
Muôn dặm tuyến trận càn,
Ba quân già ốm liệt.
Rợ Hồ giết người thay cày cấy
Từ xưa nay thấy xác phơi đồng
Ngừa Hồ, Tần lập thành phòng
Đến nhà Hán đốt lửa trông đêm ngày.
Lửa báo động cháy hoài không tắt
Chiến chinh càng gay gắt chẳng ngưng.
Kể từ trận đánh đồng bưng
Bị thua ngựa hí thảm lừng trời vang.
Quạ diều rút rỉa ruột gan
Ngậm tha lơ lửng trên tàng cây khô.
Lính chết trên đồng cỏ
Tướng thẩn thờ mông lung
Biết rằng binh biến khí hung
Thánh nhân bất đắc mới dùng mà thôi .
--Bản dịch của Anh Nguyên--
Trận chiến ở thành Nam
Tang-Càn, năm ngoái đánh nhau,
Năm nay đánh nữa, ở đâu Thông-Hà.
Cỏ Thiên-Sơn, thả ngựa ra,
Điều-Chi, binh khí đem mà rửa đi.
Đánh hoài muôn dặm làm gì,
Ba quân chưa đánh, chết đi vì già.
Hung-Nô say giết người ta,
Cát vàng đồng ruộng toàn là xương thôi.
Tần, xây thành giữ Hồ rồi,
Hán, đài lửa hiệu, nơi nơi có nhiều.
Lửa đài vẫn cháy đều đều,
Chiến tranh chưa dứt, tiêu điều xót xa.
Chết đồng, khi xáp lá cà,
Hướng trời, ngựa hý vang xa thảm sầu.
Ruột người, tỉa: quạ, diều hâu,
Ngậm bay, treo mãi ở đầu cành khô.
Quan, quân, đồng cỏ: thây trơ,
Tướng quân không biết bấy giờ làm chi.
Binh đao: vật dữ, khác gì,
Thánh nhân cùng lắm, phải khi mới dùng...
--Bản dịch của Viên Thu--
Chiến thành nam
Năm trước Tang Càn mới đánh qua,
Năm nay giao chiến lộ Thông Hà.
Tẩy gươm trên sóng Điều Chi sạch,
Thả ngựa Thiên sơn cỏ tuyết mờ.
Vạn dặm quần nhau dai dẳng vậy,
Ba quân suy nhược cũng đang già.
Rợ Hồ giết chóc thay cày cấy,
Xương trắng cát vàng dãi tự xưa.
Tần dựng thành dài ngăn rợ bắc,
Hán xây đài hỏa báo nguy xa.
Lửa đài cứ mãi còn bừng sáng,
Thì chiến chinh đây cũng mịt mờ.
Người chết đầy đồng nội đấy ai,
Ngựa hoang vô chủ hí vang trời.
Quạ diều phanh xác người tan tác,
Gan ruột treo cành khô thảm thay.
Quan lính rạc rày lem luốc vậy,
Tướng quân lơ láo khác chi này.
Giáo gươm vốn biết là hung khí,
Cùng lắm thánh nhân mới dám xài.
--Bản dịch của Nguyễn Minh--
Đánh bên sông Tang Càn năm ngoái
Lại Thông Hà đánh tới năm nay
Điều Chi rửa giáo ban ngày
Núi Thiên thả ngựa từng bầy cỏ ăn
Đi chinh chiến xa xăm vạn dặm
Toàn quân già và ốm yếu thay
Hung nô người giết thẳng tay
Cát vàng trong nội nhô đầy xương khô
Ngăn giặc Hồ Tần cho thành đắp
Phong hỏa đài Hán lập báo nguy
Báo nguy không lúc nào ngơi
Chiến tranh mãi mãi không nơi nào ngừng
Lính giao chiến chết trong đồng nội
Ngựa không người bối rối hí vang
Quạ, diều mổ bụng xác hoang
Ruột gan rút kéo lên cành cây khô
Sĩ tốt mặt ốm o đen đủi
Tướng binh tàn lủi thủi một mình
Mới hay cái nạn đao binh
Thánh nhân khi gấp mới dùng mà thôi
Nguyên tác: Lý Bạch
戰城南
李白
去年戰，桑乾源﹔
今年戰，蔥河道。
洗兵條支海上波，
放馬天山雪中草。
萬裡長征戰，
三軍盡衰老。
匈奴以殺戮為耕作，
古來唯見白骨黃沙田。
秦家筑城備胡處，
漢家還有烽火然。
烽火然不息，
征戰無已時。
野戰格斗死，
敗馬號鳴向天悲。
烏鳶啄人腸，
銜飛上挂枯樹枝。
士卒涂草莽，
將軍空爾為。
乃知兵者是凶器，
聖人不得已而用之。
Chiến thành nam
Lý Bạch
Khứ niên chiến, Tang Càn nguyên,
Kim niên chiến, Thông Hà đạo.
Tẩy binh Điều Chi hải thượng ba,
Phóng mã Thiên Sơn tuyết trung thảo.
Vạn lý trường chinh chiến,
Tam quân tận suy lão.
Hung nô dĩ sát lục vi canh tác ;
Cổ lai duy kiến bạch cốt hoàng sa điền.
Tần gia trúc thành bị Hồ Xứ,
Hán gia hoàn hữu phong hỏa nhiên.
Phong hỏa nhiên bất tức,
Chinh chiến vô dĩ thì.
Dã chiến cách đấu tử,
Bại mã hào minh hướng thiên bi.
Ô diên trác nhân trường,
Hàm phi thướng quải khô thụ chi.
Sĩ tốt đồ thảo mãng,
Tướng quân không nhĩ vi.
Nãi tri binh giả thị hung khí,
Thánh nhân bất đắc dĩ nhi dụng chi.
--Dịch nghĩa:--
Chiến đấu ở Thành Nam
Vừa năm ngoái đánh nhau ở đầu sông Tang Càn
Đến năm nay lại đánh nhau tại miền sông Thông Hà
Dùng sóng biển Điều Chi để rửa giáo gươm
Thả ngựa về núi Thiên Sơn cho ăn cỏ tuyết
Đán nhau dai dẳng bên ngoài muôn dặm
Hết thảy ba quân đều ốm và già yếu
Rợ Hồ thì lấy sự giết chóc thay cho việc cày bừa
Từ xưa chỉ thấy xương trắng trên cánh đồng cát vàng
Nhà Tần xây thành phòng ngự giặc Hồ,
Nhà Hán đốt lửa hiệu còn cháy rực.
Lửa báo động cháy rực không hề tắt,
Chiến chinh chẳng bao giờ ngừng
Kẻ tử trận trong cuộc đánh giáp nơi đồng nội
Ngựa thua trận nhìn trời hí vang thảm thiết
Diều quạ mổ ruột người
Ngậm tha bay treo lơ lững trên cây khô
Binh lính chết trên đồng cỏ,
Tướng quân một mình thơ thẩn lơ láo,
Mới biết rằng binh đao là vật gở,
Thánh nhân bất đắc dĩ mới dùng tới.
--Bản dịch của Hoa Sơn--
Vừa năm ngoái Tang Càn đẩm máu
Đến năm nay loạn náo Tân cương
Điều Chi sóng rửa giáo thương
Thiên Sơn cỏ tuyết ngựa thường đói ăn
Ngoài muôn dặm chiến tranh dai dẳng
Thảy ba quân tóc trắng già nua
Hung dùng máu đổi cày bừa
Đồng hoang xương trắng nghìn xưa rõ rành
Xây phòng bị, Tần triều chống giặc
Phong hỏa lầu xưa rực Hán gia
Lửa binh lệnh hiệu chẳng nhòa
Dặm trường chinh chiến khó mà đoạn ngưng
Quân sĩ chết trong lần giáp chiến
Ngước nhìn trời ngựa trận hí vang
Quạ diều mổ xác từng đàn
Bay tha ruột vướng máu loang cây cành
Giờ như bãi tha ma gió lộng
Bại tướng kia một bóng thẩn thờ
Mới hay binh khí hung đồ
Thánh nhân tuyệt lộ sa cơ mới dùng. ●
Chú thích:
Thông Hà: sông Thông Lĩnh, hiện ở tại khu tự trị Duy Ngô Nhĩ vùng Tân Cương.
Điều Chi: một nước nhỏ phía tây thành Hán triều, hiện thuộc vùng biên giới Iran.
Thiên Sơn: thuộc vùng tự trị Duy Ngô Nhĩ tại Tân Cương
Hung Nô: sắc tộc hung bạo sống theo bộ lạc phía Bắc thời cổ đại luôn xâm lược bờ cõi Trung Quốc.
Tần gia: nhà Tần
Hán gia: nhà Hán
Phong hỏa: là loại tính hiệu cảnh báo khi có giặc đến.
--Bản dịch của Nguyễn Tâm Hàn--
Trên sông Tang mới năm qua máu đổ
Dòng sông Thông nay lại ngập xác người
Gươm Điều Chi vụt sóng gió ngoài khơi
Ngựa gậm cỏ nơi Thiên Sơn ngập tuyết
Chinh chiến tràn lan bao năm chưa hết
Nhìn ba quân đều gầy ốm già nua
Quân Hung Nô giết chóc thế cầy bừa
Từ thiên cổ vẫn cát vàng xương trắng
Hồ Xứ thành, Tần xây cao sừng sững
Cháy ngút trời quân Hán đốt còn kia
Lửa binh đao ngùn ngụt đến bao giờ
Cuộc binh biến kéo dài bao lâu nữa
Thây chồng chất nơi sa trường thối rữa
Ngựa ngẩn ngơ hí vang lộng vùng trời
Quạ đói mồi mặc tình rỉa ruột người
Tha vứt bỏ nơi cành khô tơi tả
Thây người nát bón gốc cây bờ cỏ
Cảnh điêu tàn tướng lãnh cũng bó tay
Chuyện binh đao là diều dở xưa nay
Bậc hiền đức ít khi nào dùng tới
--Bản dịch của Nguyễn phước Hậu--
Năm rồi đánh ở mạch Tang Càn
Nay đến Thông Hà trận chiến lan.
Sóng biển Điều Chi gươm giáo rửa
Ngựa về ăn cỏ tuyết Thiên San.
Muôn dặm tuyến trận càn,
Ba quân già ốm liệt.
Rợ Hồ giết người thay cày cấy
Từ xưa nay thấy xác phơi đồng
Ngừa Hồ, Tần lập thành phòng
Đến nhà Hán đốt lửa trông đêm ngày.
Lửa báo động cháy hoài không tắt
Chiến chinh càng gay gắt chẳng ngưng.
Kể từ trận đánh đồng bưng
Bị thua ngựa hí thảm lừng trời vang.
Quạ diều rút rỉa ruột gan
Ngậm tha lơ lửng trên tàng cây khô.
Lính chết trên đồng cỏ
Tướng thẩn thờ mông lung
Biết rằng binh biến khí hung
Thánh nhân bất đắc mới dùng mà thôi .
--Bản dịch của Anh Nguyên--
Trận chiến ở thành Nam
Tang-Càn, năm ngoái đánh nhau,
Năm nay đánh nữa, ở đâu Thông-Hà.
Cỏ Thiên-Sơn, thả ngựa ra,
Điều-Chi, binh khí đem mà rửa đi.
Đánh hoài muôn dặm làm gì,
Ba quân chưa đánh, chết đi vì già.
Hung-Nô say giết người ta,
Cát vàng đồng ruộng toàn là xương thôi.
Tần, xây thành giữ Hồ rồi,
Hán, đài lửa hiệu, nơi nơi có nhiều.
Lửa đài vẫn cháy đều đều,
Chiến tranh chưa dứt, tiêu điều xót xa.
Chết đồng, khi xáp lá cà,
Hướng trời, ngựa hý vang xa thảm sầu.
Ruột người, tỉa: quạ, diều hâu,
Ngậm bay, treo mãi ở đầu cành khô.
Quan, quân, đồng cỏ: thây trơ,
Tướng quân không biết bấy giờ làm chi.
Binh đao: vật dữ, khác gì,
Thánh nhân cùng lắm, phải khi mới dùng...
--Bản dịch của Viên Thu--
Chiến thành nam
Năm trước Tang Càn mới đánh qua,
Năm nay giao chiến lộ Thông Hà.
Tẩy gươm trên sóng Điều Chi sạch,
Thả ngựa Thiên sơn cỏ tuyết mờ.
Vạn dặm quần nhau dai dẳng vậy,
Ba quân suy nhược cũng đang già.
Rợ Hồ giết chóc thay cày cấy,
Xương trắng cát vàng dãi tự xưa.
Tần dựng thành dài ngăn rợ bắc,
Hán xây đài hỏa báo nguy xa.
Lửa đài cứ mãi còn bừng sáng,
Thì chiến chinh đây cũng mịt mờ.
Người chết đầy đồng nội đấy ai,
Ngựa hoang vô chủ hí vang trời.
Quạ diều phanh xác người tan tác,
Gan ruột treo cành khô thảm thay.
Quan lính rạc rày lem luốc vậy,
Tướng quân lơ láo khác chi này.
Giáo gươm vốn biết là hung khí,
Cùng lắm thánh nhân mới dám xài.
--Bản dịch của Nguyễn Minh--
Đánh bên sông Tang Càn năm ngoái
Lại Thông Hà đánh tới năm nay
Điều Chi rửa giáo ban ngày
Núi Thiên thả ngựa từng bầy cỏ ăn
Đi chinh chiến xa xăm vạn dặm
Toàn quân già và ốm yếu thay
Hung nô người giết thẳng tay
Cát vàng trong nội nhô đầy xương khô
Ngăn giặc Hồ Tần cho thành đắp
Phong hỏa đài Hán lập báo nguy
Báo nguy không lúc nào ngơi
Chiến tranh mãi mãi không nơi nào ngừng
Lính giao chiến chết trong đồng nội
Ngựa không người bối rối hí vang
Quạ, diều mổ bụng xác hoang
Ruột gan rút kéo lên cành cây khô
Sĩ tốt mặt ốm o đen đủi
Tướng binh tàn lủi thủi một mình
Mới hay cái nạn đao binh
Thánh nhân khi gấp mới dùng mà thôi