Phìa Lía chồm phắt dậy, cái tẩu thuốc phiện đang nhồi dở còn chưa kịp hút rơi lăn lóc trên sàn gỗ. Thấy máu trong người như bị đun sôi lên. Đôi mắt Phìa trợn tròn, lồi ra trắng ởn như hai quả trứng chim lủi luộc chín bóc vỏ. Hắn chồm tới sát Lò Luống, gầm lên:
- Nói cái gì hả lão Luống già? Thằng Nọi nó dám cho bản nó bỏ đi hết cái lệ của Mường ta à? Từ nay không cống nộp, không đi làm ruộng, làm nương cho Phìa nữa à? Nó lại còn theo Việt Minh, giấu cả lựu đạn trong nhà để âm mưu giết ta nữa à? Gan nó to bằng cái lá giáy mọc ở đất tốt rồi.
Nhờ Lò Luống chỉ điểm mà chỉ lúc sau bọn người nhà Phìa đã tìm thấy hai quả lựu đạn giấu dưới hòn đá kê cột nhà. Nọi bị trói vào gốc cây bưởi đầy gai ngay ngoài cổng. Đống củi Nọi lấy về để sưởi cho mẹ lúc rét giờ bị mấy thằng người hầu nhà Phìa to khỏe như con gấu tơ lấy ra vụt tới tập vào đầu, vào chân, vào tay Nọi.
Bà Phống đang ốm nặng trong nhà cũng cố bò dậy, lập cập lần cầu thang bước xuống quỳ lạy van xin Phìa tha cho con trai. Lò Lía không thèm nói một lời, giơ chân đạp bà ngã dúi vào bờ rào khiến bà không dậy nổi. Những người trong bản đứng ngoài nhìn thương lắm mà không ai dám vào đỡ bà dậy, chỉ biết chảy nước mắt mà quay đi.
Bây giờ thì Nọi đổ gục xuống, không còn sức để mà kêu nữa. Áo quần rách tướp như tàu lá chuối bị gió quật, máu chảy đầm đìa.
Phìa Lía túm cánh tay phải của Nọi, tì vào gốc cây, lấy con dao đeo bên hông, chặt phăng ngón tay cái của Nọi, gầm gừ:
- Đấy là tao mới trị mày cái tội dám xui người bản mày bỏ đi cái lệ Mường. Còn tội mày theo Việt Minh, giấu lựu đạn âm mưu giết tao thì phải phạt vạ một thúng bạc đầy. Nếu không có đủ thúng bạc thì tao đem mày lên quan Á Nha. Lên quan thì mày được thành ma không có đầu ở cổ, về mường trời, không ai nhận ra mày nữa đâu.
Cái thúng to như cái cối giã gạo ngoài cọn nước được đặt ra trước sân. Bà Phống cố lấy chút sức còn lại, vừa bò, vừa lết lên nhà. Số bạc bà dành dụm bao nhiêu năm chưa đầy một bát. Bát bạc đổ vào cái thúng còn chưa kín được hết đáy.
Dồ dà, không có đủ bạc nộp phạt thì thằng Nọi bị đưa lên Á Nha. Lên Á Nha thì chỉ có chết, chết còn không được đem chôn, còn bị vứt ra rừng cho con hổ ăn thịt, thế thì khổ cho nó quá. Người Xinh Mun ta từ xưa tới nay có gạo thì cùng nhau nấu cơm, hổ đến nhà ai thì cùng nhau đánh đuổi. Phải cứu thằng Nọi thôi. Cụ Lếch run run quay sang bảo mọi người.
Cả bản giờ mới nhớ ra. Tất tả chạy về. Có bao nhiêu bạc trong nhà, có bao nhiêu bạc chôn dưới đất vội lấy hết đem đến đổ vào cái thúng. Cái thúng cứ đầy dần lên, loảng xoảng. Cái thúng đầy đến miệng thì Nọi được thả ra. Phìa Lía sai người đổ bạc vào cái bao, đặt lên yên ngựa. Phìa gọi Lò Luống lại. Ông có công bắt được tội thằng Nọi, ta lại cho ông làm Tạo bản Nà Kết. Thằng Nọi từ nay ta giao cho ông quản lí nó, nếu nó vẫn làm chuyện bậy thì ông cũng bị vạ lây đấy nghe chưa.
Đợi Phìa Lía về rồi cả bản mới dám vào đỡ Nọi lên nhà. Nọi nằm liệt trên giường không nhúc nhích nổi chân tay, thấy xương trong người như bị nghiền vụn nát. Cụ Lếch phân công mỗi nhà một ngày thay nhau đem gạo, đi săn lấy thịt về nấu cháo cho mẹ con Nọi. Cụ Lếch thì tự mình vào lấy cây thuốc tốt trong rừng về vừa đắp vào vết thương vừa cho Nọi uống. Nửa tháng sau thì Nọi lại vác nỏ vào rừng săn bắn được như bình thường.
Tạo Luống giờ thù Nọi còn hơn cái đồi cỏ gianh thù ngọn lửa. Làm sao không thù được khi mà chỉ vì Nọi mà lão mất cái chức Tạo hơn một tháng trời. Hơn một tháng lão khổ hơn cả cái áo rách bị vứt dưới gầm sàn. Vì thế, để làm vơi cái tức trong người, cứ một tuần lão lại kiếm cớ đến nhà Nọi để phá phách, Nọi có cãi thì hắn vu cho tội chống lại quan Tạo, hắn cho người lôi Nọi ra trói vào gốc cây bưởi nhiều gai mà đánh. Nọi có đào được củ mài, săn được con thú, chưa kịp đem về nhà đã bị Tạo chặn cướp giữa đường.
Xót nhất là cái nương ngô. Cả năm đi sớm về tối để phát cây, cuốc đất trồng ngô, thế mà khi bắp ngô còn chưa kịp thâm hết râu, Tạo Luống đã sai người đến chặt hết đem về cho ngựa, cho trâu ăn.
Mẹ Nọi ốm ngày càng nặng, chẳng có cơm ăn, thỉnh thoảng lại chứng kiến cảnh con trai bị người nhà Tạo lôi ra đánh bầm dập cả người, bà lo nghĩ nhiều còn hơn gió núi ngày mưa, một thời gian sau thì bà qua đời.
Ba ngày không ăn uống gì, chỉ ngồi khóc bên cái nhà mồ lợp gianh của mẹ, Nọi nghĩ nhiều lắm. Nếu vẫn ở đây thì không chết vì đói cũng chết vì Phìa, Tạo thôi. Nọi nghe nói ở bản Trặng Nặm, Nà Đít bên kia núi nhiều thanh niên không chịu nổi cái khổ đã chặn đánh cho Tạo bản một trận rồi bỏ đi theo bộ đội.
Đêm đó, đợi con hoẵng trên núi Klay Nẹ kêu “to...ác...to..ác” ba tiếng, Nọi lặng lẽ trốn khỏi bản.
- Nói cái gì hả lão Luống già? Thằng Nọi nó dám cho bản nó bỏ đi hết cái lệ của Mường ta à? Từ nay không cống nộp, không đi làm ruộng, làm nương cho Phìa nữa à? Nó lại còn theo Việt Minh, giấu cả lựu đạn trong nhà để âm mưu giết ta nữa à? Gan nó to bằng cái lá giáy mọc ở đất tốt rồi.
Nhờ Lò Luống chỉ điểm mà chỉ lúc sau bọn người nhà Phìa đã tìm thấy hai quả lựu đạn giấu dưới hòn đá kê cột nhà. Nọi bị trói vào gốc cây bưởi đầy gai ngay ngoài cổng. Đống củi Nọi lấy về để sưởi cho mẹ lúc rét giờ bị mấy thằng người hầu nhà Phìa to khỏe như con gấu tơ lấy ra vụt tới tập vào đầu, vào chân, vào tay Nọi.
Bà Phống đang ốm nặng trong nhà cũng cố bò dậy, lập cập lần cầu thang bước xuống quỳ lạy van xin Phìa tha cho con trai. Lò Lía không thèm nói một lời, giơ chân đạp bà ngã dúi vào bờ rào khiến bà không dậy nổi. Những người trong bản đứng ngoài nhìn thương lắm mà không ai dám vào đỡ bà dậy, chỉ biết chảy nước mắt mà quay đi.
Bây giờ thì Nọi đổ gục xuống, không còn sức để mà kêu nữa. Áo quần rách tướp như tàu lá chuối bị gió quật, máu chảy đầm đìa.
Phìa Lía túm cánh tay phải của Nọi, tì vào gốc cây, lấy con dao đeo bên hông, chặt phăng ngón tay cái của Nọi, gầm gừ:
- Đấy là tao mới trị mày cái tội dám xui người bản mày bỏ đi cái lệ Mường. Còn tội mày theo Việt Minh, giấu lựu đạn âm mưu giết tao thì phải phạt vạ một thúng bạc đầy. Nếu không có đủ thúng bạc thì tao đem mày lên quan Á Nha. Lên quan thì mày được thành ma không có đầu ở cổ, về mường trời, không ai nhận ra mày nữa đâu.
Cái thúng to như cái cối giã gạo ngoài cọn nước được đặt ra trước sân. Bà Phống cố lấy chút sức còn lại, vừa bò, vừa lết lên nhà. Số bạc bà dành dụm bao nhiêu năm chưa đầy một bát. Bát bạc đổ vào cái thúng còn chưa kín được hết đáy.
Dồ dà, không có đủ bạc nộp phạt thì thằng Nọi bị đưa lên Á Nha. Lên Á Nha thì chỉ có chết, chết còn không được đem chôn, còn bị vứt ra rừng cho con hổ ăn thịt, thế thì khổ cho nó quá. Người Xinh Mun ta từ xưa tới nay có gạo thì cùng nhau nấu cơm, hổ đến nhà ai thì cùng nhau đánh đuổi. Phải cứu thằng Nọi thôi. Cụ Lếch run run quay sang bảo mọi người.
Cả bản giờ mới nhớ ra. Tất tả chạy về. Có bao nhiêu bạc trong nhà, có bao nhiêu bạc chôn dưới đất vội lấy hết đem đến đổ vào cái thúng. Cái thúng cứ đầy dần lên, loảng xoảng. Cái thúng đầy đến miệng thì Nọi được thả ra. Phìa Lía sai người đổ bạc vào cái bao, đặt lên yên ngựa. Phìa gọi Lò Luống lại. Ông có công bắt được tội thằng Nọi, ta lại cho ông làm Tạo bản Nà Kết. Thằng Nọi từ nay ta giao cho ông quản lí nó, nếu nó vẫn làm chuyện bậy thì ông cũng bị vạ lây đấy nghe chưa.
Đợi Phìa Lía về rồi cả bản mới dám vào đỡ Nọi lên nhà. Nọi nằm liệt trên giường không nhúc nhích nổi chân tay, thấy xương trong người như bị nghiền vụn nát. Cụ Lếch phân công mỗi nhà một ngày thay nhau đem gạo, đi săn lấy thịt về nấu cháo cho mẹ con Nọi. Cụ Lếch thì tự mình vào lấy cây thuốc tốt trong rừng về vừa đắp vào vết thương vừa cho Nọi uống. Nửa tháng sau thì Nọi lại vác nỏ vào rừng săn bắn được như bình thường.
Tạo Luống giờ thù Nọi còn hơn cái đồi cỏ gianh thù ngọn lửa. Làm sao không thù được khi mà chỉ vì Nọi mà lão mất cái chức Tạo hơn một tháng trời. Hơn một tháng lão khổ hơn cả cái áo rách bị vứt dưới gầm sàn. Vì thế, để làm vơi cái tức trong người, cứ một tuần lão lại kiếm cớ đến nhà Nọi để phá phách, Nọi có cãi thì hắn vu cho tội chống lại quan Tạo, hắn cho người lôi Nọi ra trói vào gốc cây bưởi nhiều gai mà đánh. Nọi có đào được củ mài, săn được con thú, chưa kịp đem về nhà đã bị Tạo chặn cướp giữa đường.
Xót nhất là cái nương ngô. Cả năm đi sớm về tối để phát cây, cuốc đất trồng ngô, thế mà khi bắp ngô còn chưa kịp thâm hết râu, Tạo Luống đã sai người đến chặt hết đem về cho ngựa, cho trâu ăn.
Mẹ Nọi ốm ngày càng nặng, chẳng có cơm ăn, thỉnh thoảng lại chứng kiến cảnh con trai bị người nhà Tạo lôi ra đánh bầm dập cả người, bà lo nghĩ nhiều còn hơn gió núi ngày mưa, một thời gian sau thì bà qua đời.
Ba ngày không ăn uống gì, chỉ ngồi khóc bên cái nhà mồ lợp gianh của mẹ, Nọi nghĩ nhiều lắm. Nếu vẫn ở đây thì không chết vì đói cũng chết vì Phìa, Tạo thôi. Nọi nghe nói ở bản Trặng Nặm, Nà Đít bên kia núi nhiều thanh niên không chịu nổi cái khổ đã chặn đánh cho Tạo bản một trận rồi bỏ đi theo bộ đội.
Đêm đó, đợi con hoẵng trên núi Klay Nẹ kêu “to...ác...to..ác” ba tiếng, Nọi lặng lẽ trốn khỏi bản.