Ức tích kỳ nhất
Nguyên tác: Đỗ Phủ
憶昔其一
杜甫
憶昔先皇巡朔方，千乘萬騎入咸陽。
陰山驕子汗血馬，長驅東胡胡走藏。
鄴城反復不足怪，關中小兒壞紀綱，
張后不樂上為忙。
至今今上猶撥亂，勞身焦思補四方。
我昔近侍叨奉引，出兵整肅不可當。
為留猛士守未央，致使岐雍防西羌。
犬戎直來坐禦林，百官跣足隨天王。
願見北地傅介子，老儒不用尚書郎。
Ức tích kỳ nhất
Đỗ Phủ
Ức tích tiên hoàng tuần sóc phương, Thiên thặng vạn kỵ nhập Hàm Dương.
Âm sơn kiêu tử hãn huyết mã, Trường khu đông Hồ, Hồ tẩu tàng.
Nghiệp Thành phản phúc bất túc quái, Quan Trung tiểu nhi hoại kỷ cương.
Trương hậu bất lạc, thượng vi mang.
Chí kim, kim thượng do bát loạn, Lao thân tiều tứ bổ tứ phương.
Ngã tích cận thị thao phụng dẫn, Xuất binh chỉnh túc bất khả đương.
Vi lưu mãnh sĩ thủ Vị Ương, Trí sứ Kỳ, Ung phòng Tây Khương.
Khuyển Nhung trực lai tọa ngự sàng, Bách quan tiển túc tùy thiên vương.
Nguyện kiến bắc địa Phó Giới Tử, Lão nho bất dụng thượng thư lang.
Chú thích: 1/ Tác giả Đỗ Phủ viết bài này khoảng năm 764. Lúc đó, loạn Từ Tri Đạo đã được dẹp yên, ông đưa gia quyến từ Lãng châu về lại Thảo đường bên ngoài Thành Đô. Ông nhớ lại thuở thanh bình thời Khai nguyên, và ngao ngán cho đất nước loạn lạc liên miên từ thời Thiên bảo. 2/ tiên hoàng, ĐP viết bài này trong đời Đại tông, vậy tiên hoàng tức Túc tông. 3/ Hàm Dương, cố đô đời Tần, cố chỉ nay trong huyện Trường An, tỉnh Thiểm Tây. 4/ Âm sơn, tên núi, nay trong Nội Mông. Trong bài ám chỉ quân Hồi Hột, được Túc tông vời vào giúp đánh quân An & Sử. 5/ hãn huyết mã, là giống ngựa đặc biệt, có mồ hôi đỏ như máu. 6/ Hồ, tên bộ tộc sống ngoài biên giới tây và tây bắc Trung Hoa. Trong bài ám chỉ loạn quân An & Sử, vì bọn chúng là người Hán gốc Hồ. 7/ Nghiệp Thành, tên đất, nay trong huyện An Dương, tỉnh Hồ Nam, là nơi giặc An & Sử tạm chiếm làm bản doanh một thời gian. 8/ Quan Trung, là vùng đất gồm kinh đô và các tỉnh lân cận, trong đó người Hán chiếm đa số. 9/ tiểu nhi, là thắng bé, ám chỉ Lý Phụ Quốc, một hoạn quan chuyên quyền của Túc tông . 10/ Trương hậu, là hoàng hậu của Túc tông . Vì bà không có con, nên mưu toan giết thái tử (là con phi tần khác) nhưng không thành, bị hoạn quan ủng hộ thái tử giết chết (trong lúc Túc tông cũng đang hấp hối). 11/ Vị Ương, tên cung điện có từ đời Hán, trong bài ám chỉ nơi vua ở . 12/ Kỳ, Ung: là hai châu ở gần kinh đô Trường An, nay đều trong tỉnh Thiểm Tây. 13/ Tây Khương, hay Khuyển Nhung (chó Nhung, gọi miệt thị), hay Thổ Phồn, đều là tên gọi bộ tộc nay là người Tây Tạng. 13/ Phó Giới Tử, người đời Hán, dùng mưu giết được thủ lãnh bộ tộc Lâu Lan.
Dịch nghĩa:
Nhớ xưa kỳ 1
Nhớ xưa vua trước [Túc tông] đi tuần thú phương bắc ; hàng ngàn xe, hàng vạn lính kỵ binh tiến vào thành Hàm Dương .
Từ Âm Sơn [quân Hồi Hột cưỡi] ngựa hãn huyết kiêu hùng ; đánh đuổi giặc Hồ ở phương đông, quân Hồ thua chạy và lẩn trốn .
Quân phản loạn đóng ở Nghiệp Thành không còn đủ để tác quái : thằng bé [Lý Phụ Quốc] ở Quan Trung làm bại hoại hết phép nước ; hoàng hậu họ Trương không vui [vì không có con nối ngôi vua] là những điều bối rối nhất .
Tới nay [764] đức vua [Đại tông] còn đang gỡ rối ; thân vất vả, trí tiều tụy, giải quyết cho khắp nơi .
Xưa ta hầu cận [Túc tông trong chức tả thập di] cũng cố phụng mệnh dẫn dắt [bằng lời] ; chứ đem quân giành lại kỷ cương nghiêm túc ta không làm nổi .
[Đại tông] đã lưu dũng sĩ ở lại canh giữ cung Vị Ương ; đã điều [tiết độ] sứ [giỏi] tới Kỳ [châu] và Ung [châu] đặng đề phòng rợ Tây Khương .
[Thế mà] rợ Khuyển Nhung cũng vào tới tận giường vua ; trăm quan chân không [giày] bỏ chạy cho theo kịp vua .
Nguyện được thấy [người như] Phó Giới Tử [đời Hán] trên đất bắc ; kẻ Nho học già nua này đâu làm nổi việc của quan thượng thư lang .
--Bản dịch của Viên Thu - Nguyễn Minh--
Nhớ xưa kỳ 1
Tiên đế xưa tuần thú bắc phương,
Ngàn xe, vạn kỵ nhập Hàm Dương.
Âm sơn, ngựa hãn kiêu hùng tiến,
Đuổi giặc Hồ đông chạy hết đường.
Bọn Nghiệp Thành thôi hết tác oai,
Hoạn Quan Trung phá kỷ cương tồi.
Điều Trương hậu chẳng vui gây rối,
Khiến đức vua đang phải trở xoay.
Ngài khổ tứ, lao thân bốn hướng,
Ta xưa phụng mệnh tấu dâng lời.
Xuất quân nghiêm túc tài nào đủ,
Cung Vị Ương điều dũng sĩ đầy.
Khiển sứ tới Kỳ, Ung thật giỏi,
Để đề phòng rợ Tây Khương ngay,
Mà giường ngự giặc Nhung đà đến,
Theo chúa, trăm quan chạy bỏ giày.
Nguyện bắc có người như Giới Tử,
Nho già khước chức thượng thư đây.
--Bản dịch của Nguyễn Minh--
Xưa tiên vương đi tuần phương bắc
Ngàn ngựa xe tiến rốc Hàm Dương
Âm sơn Hồi Hột kiêu hùng
Đánh tan quân giặc phương đông rợ Hồ
Giặc Nghiệp Thành hết cơ tác quái
Nhóc Quan Trung bại hoại kỷ cương
Không vui hoàng hậu họ Trương
Tới nay hoàng thượng còn đương rối bời
Mệt tâm trí khắp nơi giải quyết
Xưa hầu vua chỉ biết dùng lời
Điều quân nghiêm túc không tài
Vua lưu dũng sĩ canh đài Vị Ương
Án Kỳ Ung rợ Khương phòng ngự
Mà khuyển Nhung tới tận giường vua
Trăm quan chân đất chạy bừa
Bắc phương Giới Tử nguyện đưa được vào
Hủ Nho quan chức xin chào!
Nguyên tác: Đỗ Phủ
憶昔其一
杜甫
憶昔先皇巡朔方，千乘萬騎入咸陽。
陰山驕子汗血馬，長驅東胡胡走藏。
鄴城反復不足怪，關中小兒壞紀綱，
張后不樂上為忙。
至今今上猶撥亂，勞身焦思補四方。
我昔近侍叨奉引，出兵整肅不可當。
為留猛士守未央，致使岐雍防西羌。
犬戎直來坐禦林，百官跣足隨天王。
願見北地傅介子，老儒不用尚書郎。
Ức tích kỳ nhất
Đỗ Phủ
Ức tích tiên hoàng tuần sóc phương, Thiên thặng vạn kỵ nhập Hàm Dương.
Âm sơn kiêu tử hãn huyết mã, Trường khu đông Hồ, Hồ tẩu tàng.
Nghiệp Thành phản phúc bất túc quái, Quan Trung tiểu nhi hoại kỷ cương.
Trương hậu bất lạc, thượng vi mang.
Chí kim, kim thượng do bát loạn, Lao thân tiều tứ bổ tứ phương.
Ngã tích cận thị thao phụng dẫn, Xuất binh chỉnh túc bất khả đương.
Vi lưu mãnh sĩ thủ Vị Ương, Trí sứ Kỳ, Ung phòng Tây Khương.
Khuyển Nhung trực lai tọa ngự sàng, Bách quan tiển túc tùy thiên vương.
Nguyện kiến bắc địa Phó Giới Tử, Lão nho bất dụng thượng thư lang.
Chú thích: 1/ Tác giả Đỗ Phủ viết bài này khoảng năm 764. Lúc đó, loạn Từ Tri Đạo đã được dẹp yên, ông đưa gia quyến từ Lãng châu về lại Thảo đường bên ngoài Thành Đô. Ông nhớ lại thuở thanh bình thời Khai nguyên, và ngao ngán cho đất nước loạn lạc liên miên từ thời Thiên bảo. 2/ tiên hoàng, ĐP viết bài này trong đời Đại tông, vậy tiên hoàng tức Túc tông. 3/ Hàm Dương, cố đô đời Tần, cố chỉ nay trong huyện Trường An, tỉnh Thiểm Tây. 4/ Âm sơn, tên núi, nay trong Nội Mông. Trong bài ám chỉ quân Hồi Hột, được Túc tông vời vào giúp đánh quân An & Sử. 5/ hãn huyết mã, là giống ngựa đặc biệt, có mồ hôi đỏ như máu. 6/ Hồ, tên bộ tộc sống ngoài biên giới tây và tây bắc Trung Hoa. Trong bài ám chỉ loạn quân An & Sử, vì bọn chúng là người Hán gốc Hồ. 7/ Nghiệp Thành, tên đất, nay trong huyện An Dương, tỉnh Hồ Nam, là nơi giặc An & Sử tạm chiếm làm bản doanh một thời gian. 8/ Quan Trung, là vùng đất gồm kinh đô và các tỉnh lân cận, trong đó người Hán chiếm đa số. 9/ tiểu nhi, là thắng bé, ám chỉ Lý Phụ Quốc, một hoạn quan chuyên quyền của Túc tông . 10/ Trương hậu, là hoàng hậu của Túc tông . Vì bà không có con, nên mưu toan giết thái tử (là con phi tần khác) nhưng không thành, bị hoạn quan ủng hộ thái tử giết chết (trong lúc Túc tông cũng đang hấp hối). 11/ Vị Ương, tên cung điện có từ đời Hán, trong bài ám chỉ nơi vua ở . 12/ Kỳ, Ung: là hai châu ở gần kinh đô Trường An, nay đều trong tỉnh Thiểm Tây. 13/ Tây Khương, hay Khuyển Nhung (chó Nhung, gọi miệt thị), hay Thổ Phồn, đều là tên gọi bộ tộc nay là người Tây Tạng. 13/ Phó Giới Tử, người đời Hán, dùng mưu giết được thủ lãnh bộ tộc Lâu Lan.
Dịch nghĩa:
Nhớ xưa kỳ 1
Nhớ xưa vua trước [Túc tông] đi tuần thú phương bắc ; hàng ngàn xe, hàng vạn lính kỵ binh tiến vào thành Hàm Dương .
Từ Âm Sơn [quân Hồi Hột cưỡi] ngựa hãn huyết kiêu hùng ; đánh đuổi giặc Hồ ở phương đông, quân Hồ thua chạy và lẩn trốn .
Quân phản loạn đóng ở Nghiệp Thành không còn đủ để tác quái : thằng bé [Lý Phụ Quốc] ở Quan Trung làm bại hoại hết phép nước ; hoàng hậu họ Trương không vui [vì không có con nối ngôi vua] là những điều bối rối nhất .
Tới nay [764] đức vua [Đại tông] còn đang gỡ rối ; thân vất vả, trí tiều tụy, giải quyết cho khắp nơi .
Xưa ta hầu cận [Túc tông trong chức tả thập di] cũng cố phụng mệnh dẫn dắt [bằng lời] ; chứ đem quân giành lại kỷ cương nghiêm túc ta không làm nổi .
[Đại tông] đã lưu dũng sĩ ở lại canh giữ cung Vị Ương ; đã điều [tiết độ] sứ [giỏi] tới Kỳ [châu] và Ung [châu] đặng đề phòng rợ Tây Khương .
[Thế mà] rợ Khuyển Nhung cũng vào tới tận giường vua ; trăm quan chân không [giày] bỏ chạy cho theo kịp vua .
Nguyện được thấy [người như] Phó Giới Tử [đời Hán] trên đất bắc ; kẻ Nho học già nua này đâu làm nổi việc của quan thượng thư lang .
--Bản dịch của Viên Thu - Nguyễn Minh--
Nhớ xưa kỳ 1
Tiên đế xưa tuần thú bắc phương,
Ngàn xe, vạn kỵ nhập Hàm Dương.
Âm sơn, ngựa hãn kiêu hùng tiến,
Đuổi giặc Hồ đông chạy hết đường.
Bọn Nghiệp Thành thôi hết tác oai,
Hoạn Quan Trung phá kỷ cương tồi.
Điều Trương hậu chẳng vui gây rối,
Khiến đức vua đang phải trở xoay.
Ngài khổ tứ, lao thân bốn hướng,
Ta xưa phụng mệnh tấu dâng lời.
Xuất quân nghiêm túc tài nào đủ,
Cung Vị Ương điều dũng sĩ đầy.
Khiển sứ tới Kỳ, Ung thật giỏi,
Để đề phòng rợ Tây Khương ngay,
Mà giường ngự giặc Nhung đà đến,
Theo chúa, trăm quan chạy bỏ giày.
Nguyện bắc có người như Giới Tử,
Nho già khước chức thượng thư đây.
--Bản dịch của Nguyễn Minh--
Xưa tiên vương đi tuần phương bắc
Ngàn ngựa xe tiến rốc Hàm Dương
Âm sơn Hồi Hột kiêu hùng
Đánh tan quân giặc phương đông rợ Hồ
Giặc Nghiệp Thành hết cơ tác quái
Nhóc Quan Trung bại hoại kỷ cương
Không vui hoàng hậu họ Trương
Tới nay hoàng thượng còn đương rối bời
Mệt tâm trí khắp nơi giải quyết
Xưa hầu vua chỉ biết dùng lời
Điều quân nghiêm túc không tài
Vua lưu dũng sĩ canh đài Vị Ương
Án Kỳ Ung rợ Khương phòng ngự
Mà khuyển Nhung tới tận giường vua
Trăm quan chân đất chạy bừa
Bắc phương Giới Tử nguyện đưa được vào
Hủ Nho quan chức xin chào!