Ức tích kỳ nhị
Nguyên tác: Đỗ Phủ
憶昔其二
杜甫
憶昔開元全盛日，小邑猶藏萬家室。
稻米流脂粟米白，公私倉廩俱豐實。
九州道路無豺虎，遠行不勞吉日出。
齊紈魯縞車班班，男耕女桑不相失。
宮中聖人奏雲門，天下朋友皆膠漆。
百餘年間未災變，叔孫禮樂蕭何律。
豈聞一絹直萬錢，有田種穀今流血。
洛陽宮殿燒焚盡，宗廟新除狐兔穴。
傷心不忍問耆舊，複恐初從亂離說。
小臣魯鈍無所能，朝廷記識蒙祿秩。
周宣中興望我皇，灑血江漢身衰疾
Ức tích kỳ nhị
Đỗ Phủ
Ức tích Khai nguyên toàn thịnh nhật, Tiểu ấp do tàng vạn gia thất.
Đạo mễ lưu chi, túc mễ bạch, Công tư thương lẫm câu phong thật.
Cửu châu đạo lộ vô sài hổ, Viễn hành bất lao cát nhật xuất.
Tề hoàn, Lỗ cảo xa ban ban, Nam canh nữ tang bất tương thất.
Cung trung thánh nhân tấu Vân môn, Thiên hạ bằng hữu giai giao tất.
Bách dư niên gian vị tai biến, Thúc Tôn lễ nhạc, Tiêu Hà luật.
Khởi văn nhất quyên trị vạn tiền. Hữu điền chủng cốc kim lưu huyết,
Lạc Dương cung điện thiêu phần tận, Tông miếu tân trừ hồ thố huyệt.
Thương tâm bất nhẫn vấn kỳ cựu, Phục khủng sơ tòng loạn ly thuyết.
Tiểu thần lỗ độn vô sở năng, Triều đình ký thức mông lộc trật.
Chu Tuyên trung hưng vọng ngã hoàng, Sái huyết Giang Hán thân suy tật.
Chú thích: 1/ Tác giả Đỗ Phủ viết bài này khoảng năm 764. Lúc đó, loạn Từ Tri Đạo đã được dẹp yên, ông đưa gia quyến từ Lãng châu về lại Thảo đường bên ngoài Thành Đô. Ông nhớ lại thuở thanh bình thời Khai nguyên, và ngao ngán cho đất nước loạn lạc liên miên từ thời Thiên bảo. 2/ Khai nguyên, là niên hiệu đầu của Đường Huyền tông, từ năm 713 đến năm 742. Đây là thời kỳ cực thịnh của nhà Đường, dân giàu nước mạnh.3/ cửu châu: Trung Hoa thời cổ gồm chín châu. Trong bài, cửu châu ám chỉ nước Trung Hoa đời Đường. 4/ Tề, Lỗ: tên hai nước thời Xuân Thu - Chiến Quốc, nay đều trong tỉnh Sơn Đông. 5/ Thúc Tôn, tức Thúc Tôn Thông, người đời Hán, phụng mệnh vua chế ra lễ nhạc. 6/ Tiêu Hà, người đời Hán, phụng mệnh Hán Cao tổ định ra pháp luật . 7/ Lạc Dương, đời Đường còn gọi là Đông đô, nay trong tỉnh Hà Nam. 8/ lộc trật: lúc này, ĐP giữ chức tiết độ tham mưu kiểm hiệu, tước công bộ viên ngoại lang dưới trướng Nghiêm Vũ, là tổng trấn Tứ Xuyên. 9/ Chu Tuyên, là vua Tuyên vương nhà Chu. Có công trung hưng nhà Chu, bị suy đồi trong triều đại vua cha là Lệ vương trị vì. 10/ Giang Hán, tên sông hay tên đất không có thực, chỉ ngụ ý là đất nước .
Dịch nghĩa:
Nhớ xưa kỳ 2
Nhớ xưa, thời Khai nguyên là những ngày [nhà Đường] toàn thịnh [cả văn trị lẫn võ công] ; một ấp nhỏ cũng chứa cả vạn nóc gia .
Gạo nếp béo bóng, gạo tẻ trắng tinh ; kho công kho tư thật sự chứa đầy .
Đường đi trong chín châu không có sói cọp [rình làm hại] ; đi xa chẳng cần chọn ngày tốt .
Lụa nõn, tơ sống ở Tề, Lỗ xe chở đầy ; trai cày ruộng, gái dệt cửi không bỏ bữa nào .
Trong cung vua anh minh tấu nhạc Vân môn ; dưới gầm trời người người kết bạn keo sơn [gắn bó] .
Hơn một trăm năm không có binh biến ; [vẫn dùng] lễ nhạc của Thúc Tôn [Thông] và luật pháp Tiêu Hà [định ra từ đời Hán] .
Đâu có nghe nói một xấp lụa thô giá tới vạn quan tiền ; ruộng trồng cây cốc [để làm giấy] nay đẫm máu . Cung điện ở Lạc Dương bị đốt cháy rụi [trong loạn An & Sử] ; tông miếu [hoàng tộc] vừa bị tàn phá, đang làm hang cho chồn và thỏ [trú ẩn] .
Đau lòng mà không nỡ hỏi cánh bạn già ; sợ lại bàn bạc về cảnh loạn lạc .
Kẻ bầy tôi cấp nhỏ thô lỗ đần độn không có năng lực này ; được triều đình biết đến ban cho bổng lộc [Công bộ viên ngoại lang] .
Hi vọng vua của tôi [Đại tông] theo gương Tuyên [vương] đời Chu, trung hưng lại [triều chính] ; thân già yếu bệnh tật này, có phải đổ máu vì Giang Hán [cũng cam].
--Bản dịch của Viên Thu - Nguyễn Minh--
Nhớ xưa kỳ 2
Khai Nguyên hưng trị nhớ xưa đây,
Ấp nhỏ vạn nhà đông đúc thay.
Nếp mỡ màng cùng tinh gạo trắng,
Kho công, tư cũng thật tràn đầy.
Chín châu đường xá không hùm sói,
Dẫu muốn đi xa chẳng chọn ngày.
Tơ Lỗ, lụa Tề hàng chuyển khẳm,
Trai cày, gái dệt mãi không ngơi.
Nhạc Vân Môn điện vàng hòa tấu,
Thiên hạ kết giao khắp cõi đời.
Hơn một trăm năm không giặc giã,
Luật Tiêu Hà, nhạc Thúc Tôn chơi.
Chưa nghe xấp lụa vạn quan đổi,
Ruộng cốc nay sao đẫm máu cày.
Cung điện Lạc Dương tàn cháy rụi,
Miếu tông chồn thỏ bới hang đầy.
Đau lòng chẳng hỏi bạn già đâu,
Sợ lại cùng bàn chuyện đánh nhau.
Thô thiển, tiểu thần tài chẳng có,
Được triều ban bổng lộc tiêu dao.
Gương Chu Tuyên vọng vua ta xét,
Chi tiếc máu già, Giang Hán thương!
--Bản dịch của Nguyễn Minh--
Nhớ xưa thời Khai Nguyên toàn thịnh
Ấp con con vạn đỉnh nóc gia
Luá mùa gạo nếp đầy nhà
Kho công chật ních, kho tư căng phồng
Đường trong châu tuyệt không sói cọp
Đi chẳng cần ngày tốt mới đi
Luạ là xe chở Lỗ Tề
Trai năng cày ruộng, dệt tơ gái làm
Trong cung nhạc Vân Môn hoà tấu
Dưới gầm trời người kết keo sơn
Trăm năm binh biến không cơn
Vẫn dùng phép của Thúc Tôn, Tiêu Hà
Đâu có nghe lụa thô tiền vạn
Ruộng trồng cây cốc đẫm máu tươi
Lạc Dương cung điện cháy rồi
Tiên hoàng tông miếu chồn moi làm nhà
Đau lòng mà cánh già không hỏi
Sợ lại bàn về nỗi loạn ly
Bầy tôi cấp nhỏ ngu si
Được triều đình biết ban cho phẩm hàm
Hi vọng vua trung hưng triều chính
Đổ máu vì Giang Hán cũng cam.
Nguyên tác: Đỗ Phủ
憶昔其二
杜甫
憶昔開元全盛日，小邑猶藏萬家室。
稻米流脂粟米白，公私倉廩俱豐實。
九州道路無豺虎，遠行不勞吉日出。
齊紈魯縞車班班，男耕女桑不相失。
宮中聖人奏雲門，天下朋友皆膠漆。
百餘年間未災變，叔孫禮樂蕭何律。
豈聞一絹直萬錢，有田種穀今流血。
洛陽宮殿燒焚盡，宗廟新除狐兔穴。
傷心不忍問耆舊，複恐初從亂離說。
小臣魯鈍無所能，朝廷記識蒙祿秩。
周宣中興望我皇，灑血江漢身衰疾
Ức tích kỳ nhị
Đỗ Phủ
Ức tích Khai nguyên toàn thịnh nhật, Tiểu ấp do tàng vạn gia thất.
Đạo mễ lưu chi, túc mễ bạch, Công tư thương lẫm câu phong thật.
Cửu châu đạo lộ vô sài hổ, Viễn hành bất lao cát nhật xuất.
Tề hoàn, Lỗ cảo xa ban ban, Nam canh nữ tang bất tương thất.
Cung trung thánh nhân tấu Vân môn, Thiên hạ bằng hữu giai giao tất.
Bách dư niên gian vị tai biến, Thúc Tôn lễ nhạc, Tiêu Hà luật.
Khởi văn nhất quyên trị vạn tiền. Hữu điền chủng cốc kim lưu huyết,
Lạc Dương cung điện thiêu phần tận, Tông miếu tân trừ hồ thố huyệt.
Thương tâm bất nhẫn vấn kỳ cựu, Phục khủng sơ tòng loạn ly thuyết.
Tiểu thần lỗ độn vô sở năng, Triều đình ký thức mông lộc trật.
Chu Tuyên trung hưng vọng ngã hoàng, Sái huyết Giang Hán thân suy tật.
Chú thích: 1/ Tác giả Đỗ Phủ viết bài này khoảng năm 764. Lúc đó, loạn Từ Tri Đạo đã được dẹp yên, ông đưa gia quyến từ Lãng châu về lại Thảo đường bên ngoài Thành Đô. Ông nhớ lại thuở thanh bình thời Khai nguyên, và ngao ngán cho đất nước loạn lạc liên miên từ thời Thiên bảo. 2/ Khai nguyên, là niên hiệu đầu của Đường Huyền tông, từ năm 713 đến năm 742. Đây là thời kỳ cực thịnh của nhà Đường, dân giàu nước mạnh.3/ cửu châu: Trung Hoa thời cổ gồm chín châu. Trong bài, cửu châu ám chỉ nước Trung Hoa đời Đường. 4/ Tề, Lỗ: tên hai nước thời Xuân Thu - Chiến Quốc, nay đều trong tỉnh Sơn Đông. 5/ Thúc Tôn, tức Thúc Tôn Thông, người đời Hán, phụng mệnh vua chế ra lễ nhạc. 6/ Tiêu Hà, người đời Hán, phụng mệnh Hán Cao tổ định ra pháp luật . 7/ Lạc Dương, đời Đường còn gọi là Đông đô, nay trong tỉnh Hà Nam. 8/ lộc trật: lúc này, ĐP giữ chức tiết độ tham mưu kiểm hiệu, tước công bộ viên ngoại lang dưới trướng Nghiêm Vũ, là tổng trấn Tứ Xuyên. 9/ Chu Tuyên, là vua Tuyên vương nhà Chu. Có công trung hưng nhà Chu, bị suy đồi trong triều đại vua cha là Lệ vương trị vì. 10/ Giang Hán, tên sông hay tên đất không có thực, chỉ ngụ ý là đất nước .
Dịch nghĩa:
Nhớ xưa kỳ 2
Nhớ xưa, thời Khai nguyên là những ngày [nhà Đường] toàn thịnh [cả văn trị lẫn võ công] ; một ấp nhỏ cũng chứa cả vạn nóc gia .
Gạo nếp béo bóng, gạo tẻ trắng tinh ; kho công kho tư thật sự chứa đầy .
Đường đi trong chín châu không có sói cọp [rình làm hại] ; đi xa chẳng cần chọn ngày tốt .
Lụa nõn, tơ sống ở Tề, Lỗ xe chở đầy ; trai cày ruộng, gái dệt cửi không bỏ bữa nào .
Trong cung vua anh minh tấu nhạc Vân môn ; dưới gầm trời người người kết bạn keo sơn [gắn bó] .
Hơn một trăm năm không có binh biến ; [vẫn dùng] lễ nhạc của Thúc Tôn [Thông] và luật pháp Tiêu Hà [định ra từ đời Hán] .
Đâu có nghe nói một xấp lụa thô giá tới vạn quan tiền ; ruộng trồng cây cốc [để làm giấy] nay đẫm máu . Cung điện ở Lạc Dương bị đốt cháy rụi [trong loạn An & Sử] ; tông miếu [hoàng tộc] vừa bị tàn phá, đang làm hang cho chồn và thỏ [trú ẩn] .
Đau lòng mà không nỡ hỏi cánh bạn già ; sợ lại bàn bạc về cảnh loạn lạc .
Kẻ bầy tôi cấp nhỏ thô lỗ đần độn không có năng lực này ; được triều đình biết đến ban cho bổng lộc [Công bộ viên ngoại lang] .
Hi vọng vua của tôi [Đại tông] theo gương Tuyên [vương] đời Chu, trung hưng lại [triều chính] ; thân già yếu bệnh tật này, có phải đổ máu vì Giang Hán [cũng cam].
--Bản dịch của Viên Thu - Nguyễn Minh--
Nhớ xưa kỳ 2
Khai Nguyên hưng trị nhớ xưa đây,
Ấp nhỏ vạn nhà đông đúc thay.
Nếp mỡ màng cùng tinh gạo trắng,
Kho công, tư cũng thật tràn đầy.
Chín châu đường xá không hùm sói,
Dẫu muốn đi xa chẳng chọn ngày.
Tơ Lỗ, lụa Tề hàng chuyển khẳm,
Trai cày, gái dệt mãi không ngơi.
Nhạc Vân Môn điện vàng hòa tấu,
Thiên hạ kết giao khắp cõi đời.
Hơn một trăm năm không giặc giã,
Luật Tiêu Hà, nhạc Thúc Tôn chơi.
Chưa nghe xấp lụa vạn quan đổi,
Ruộng cốc nay sao đẫm máu cày.
Cung điện Lạc Dương tàn cháy rụi,
Miếu tông chồn thỏ bới hang đầy.
Đau lòng chẳng hỏi bạn già đâu,
Sợ lại cùng bàn chuyện đánh nhau.
Thô thiển, tiểu thần tài chẳng có,
Được triều ban bổng lộc tiêu dao.
Gương Chu Tuyên vọng vua ta xét,
Chi tiếc máu già, Giang Hán thương!
--Bản dịch của Nguyễn Minh--
Nhớ xưa thời Khai Nguyên toàn thịnh
Ấp con con vạn đỉnh nóc gia
Luá mùa gạo nếp đầy nhà
Kho công chật ních, kho tư căng phồng
Đường trong châu tuyệt không sói cọp
Đi chẳng cần ngày tốt mới đi
Luạ là xe chở Lỗ Tề
Trai năng cày ruộng, dệt tơ gái làm
Trong cung nhạc Vân Môn hoà tấu
Dưới gầm trời người kết keo sơn
Trăm năm binh biến không cơn
Vẫn dùng phép của Thúc Tôn, Tiêu Hà
Đâu có nghe lụa thô tiền vạn
Ruộng trồng cây cốc đẫm máu tươi
Lạc Dương cung điện cháy rồi
Tiên hoàng tông miếu chồn moi làm nhà
Đau lòng mà cánh già không hỏi
Sợ lại bàn về nỗi loạn ly
Bầy tôi cấp nhỏ ngu si
Được triều đình biết ban cho phẩm hàm
Hi vọng vua trung hưng triều chính
Đổ máu vì Giang Hán cũng cam.